|
|
|
...czegoś niezbędnego w nich nie ma ... a może jest tu trudne do znalezienia???... podpowiedz, jak szukałeś/szukałaś ... ... napisz e-mail: radoslaw.pakowski@pw.edu.pl |
|
Pomoce dydaktyczne do przedmiotów:
Dla ułatwienia i przyspieszenia korzystania ze strony − do większości zasobów można się "dostać" przez różne połączenia. Dane / informacje/ normy zawarte lub przywołane na stronie i połączeniach na niej podanych służą wyłącznie do celów dydaktycznych. Autor strony nie ponosi żadnej odpowiedzialności za błędy powstałe w praktycznych zastosowaniach zawartych tu informacji. |
| Proszę o zgłaszanie uwag, zauważonych błędów oraz propozycji zmian i uzupełnień drogą poczty elektronicznej. |
|
Motto: |
|
Wyciągi z norm, książek i "takie tam...":
Alfabet grecki − nazwy liter
Do oznaczania widoków i przekrojów nie stosuje się liter alfabetu greckiego, ani liter I, O, Q, R, X.
UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): W Polsce obowiązuje metoda rzutowania europejskiego (metoda E). Arkusz formatu A4 z tabliczką rysunkową − plik do wydruku (*.doc)
Pole rysunkowe arkusza formatu A4 (wraz z tabliczką rysunkową) powinno mieć wymiary 180 mm(poziomy) × 277 mm(pionowy). Arkusze rysunkowe − ramki ograniczające pola rysunkowe
Wg wycofanej normy PN-76/M-01601 (PN-M-01601:1976) "Rysunek techniczny -- Forma graficzna arkusza" odległość linii obramowania od linii obcięcia wynosi 5 mm na arkuszach formatu A4 i A3 oraz 5÷10 mm na pozostałych arkuszach. Obecnie obowiązuje norma PN-EN ISO 5457:2002 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych", wg której ramkę ograniczającą pole rysunkowe (bez względu na wielkość arkusza) wyznaczają marginesy 20 mm z lewej strony i po 10 mm z pozostałych trzech stron. Norma związana:
Tu znajdziesz zasady składania rysunków do teczki lub koperty. Norma związana:
Ramkę ograniczającą pole rysunkowe należy rysować linią o szerokości (grubości) ≥ 0,7 mm. W praktyce ramka rysowana jest zwykle linią grubą przyjętą dla danego formatu (rysunku). Arkusze rysunkowe − składanie arkuszy do formatu A4 (do teczek lub kopert)
Arkusze w usytuowaniu pionowym (z wyjątkiem arkusza formatu A4) nie są obecnie zalecane, ale mogą być zastosowane za zgodą prowadzącego zajęcia. Bez względu na usytuowanie arkusza (poziome czy pionowe) − składanie ma zapewnić, że tabliczka rysunkowa znajduje się na dole arkusza złożonego do formatu A4 (zawsze pionowego). UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 30 XII 2023 r.): Tu znajdziesz odchyłki graniczne wymiarów boków formatów. Norma związana:
− PN-86/N-01603 (PN-N-01603:1986) "Rysunek techniczny -- Składanie formatów arkuszy". Arkusze rysunkowe − znormalizowane wielkości i zalecane podziałki rysunkowe
Arkusze w usytuowaniu pionowym (z wyjątkiem arkusza formatu A4) nie są obecnie zalecane, ale mogą być zastosowane za zgodą prowadzącego zajęcia. Bez względu na usytuowanie arkusza (poziome czy pionowe) − składanie ma zapewnić, że tabliczka rysunkowa znajduje się na dole arkusza złożonego do formatu A4 (zawsze pionowego). Normy związane:
− PN-EN ISO 5457:2002 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych" (norma zastępująca powyższą); − PN-EN ISO 5457:2002/A1:2010 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych" (zmiana do ww. normy); − PN-86/N-01603 (PN-N-01603:1986) "Rysunek techniczny -- Składanie formatów arkuszy". Tu znajdziesz odchyłki graniczne wymiarów boków formatów. Bibliografia − polecana do przedmiotów: Podstawy Konstrukcji Maszyn; Napędy Mechaniczne i Podstawy Zapisu Konstrukcji...
Niektóre wymienione w połączeniu pozycje literaturowe mają nowsze wydania − w miarę możliwości należy z nich korzystać. UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r.): Najlepszą "pozycją literaturową" są notatki z zajęć. Biblioteka Główna Politechniki Warszawskiej
Tu znajdziesz informacje nt. czytelni norm (Gmach Główny PW). UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W czytelni norm jest możliwy dostęp do wszystkich polskich norm. Bicie dopuszczalne uzębienia oraz odchyłki grubości zęba i wartości pomiarowej (*.pdf)
Wartość bicia dopuszczalnego uzębienia wpisać należy do tablicy danych technicznych koła zębatego. Dla kół zębatych (wykonanych w IT10) wartość bicia walca zewnętrznego (bicia promieniowego średnicy wierzchołków) można przyjąć jako równą 1/4⋅ IT10, a bicia wzdłużnego równą IT10. Wymienione wartości można również uzależnić do prędkości liniowych wirujących elementów − wytyczne można znaleźć np. w serii książek dotyczących konstruowania autorstwa L. W. Kurmaz i in. UWAGA (z dn. 29 XI 2021 r.): Wprowadzono przykład doboru wartości wymienionych odchyłek − porównaj informacje zawarte w tablicy danych technicznych koła zębatego.
Reduktory nazywane są przekładniami zwalniającymi (przekładniami zmniejszającymi prędkość obrotową). UWAGA (z dn. 08 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz wartości przełożeń reduktorów zębatych. UWAGA (z dn. 24 IX 2023 r.): Norma związana:
Błędy przełożenia / tolerancje przełożenia reduktorów zębatych − patrz wyżej
Błędy rysunkowe − plik (*.pdf) z rysunkami i wyjaśnieniem niektórych błędów
Najczęstszym błędem rysunkowym jest brak osi symetrii (tzw. linii osiowej). Oś symetrii należy rysować linią cienką z długą kreską (o długości równej ~24 szerokościom linii cienkiej) i kropką (w zasadzie kreską o całkowitej długości nieprzekraczającej 1,5 szerokości linii cienkiej; przerwy między kreskami ~3 szerokości linii cienkiej). Linie osiowe powinny zaczynać się i kończyć kreską. Szczegóły dotyczące wyznaczania długości kreski długiej (np. w systemach CAD) podano np. w PN-EN ISO 128-21:2006, lub normie zastępującej. Normy związane:
− PN-EN ISO 128-2:2023-05 "Dokumentacja techniczna wyrobu (TPD) -- Zasady ogólne przedstawiania -- Część 2: Zasady podstawowe dotyczące linii" (norma zastępująca powyższą). UWAGA (z dn. 04 VII 2018 r.): Inne spotykane błędy można znaleźć w opisach i przykładach zamieszczonych w dalszej części. BN − "odwrotny" skrót pochodzi od słów "Norma Branżowa"
Na rysunkach konstrukcyjnych poza Polskimi Normami (ze skrótem PN) można spotkać również Normy Maszynowe o skrócie NM oraz Normy Zakładowe o "odwrotnym" skrócie ZN. Inne skróty związane z szeroko pojętą normalizacją to DIN; EN; ISO. Brinella (
Pełne oznaczenie zawiera trzecią literę: litera "W" oznacza wgłębnik-kulkę wykonaną z węglików spiekanych − obecnie zalecany i jedyny sposób przeprowadzania pomiarów twardości. (Litera "S" oznaczała dawniej kulkę stalową.) Norma związana:
Cechowanie nakrętek − symbole klas własności mechanicznych Cechowanie śrub i wkrętów − oznaczanie własności mechanicznych CEN − (fr.) Comité Européen de Normalisation − Europejski Komitet Normalizacyjny
Chropowatość powierzchni − parametr Ra
Tu znajdziesz informacje dotyczące uzyskiwanych chropowatości (Ra) w zależności od rodzaju obróbki. UWAGA (z dn. 31 I 2022 r.): Używając oznaczeń chropowatości powierzchni Ra korzystać należy z jednego szeregu, uzupełniając go (tam gdzie to niezbędne) parametrem Rz. UWAGA (z dn. 26 III 2020 r.): Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. UWAGA (z dn. 10 II 2020 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Chropowatość powierzchni − parametr Rz
Wartość liczbowa parametru Rz lub Ra musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Rz lub Ra. Na "starych" rysunkach "symbol" Rz był wpisywany. UWAGA (z dn. 10 II 2020 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Chropowatość powierzchni − przykłady prawidłowego i błędnego umieszczania znaków chropowatości
Tu znajdziesz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
W połączeniu przedstawiono "nowy" i "stary" sposób oznaczania chropowatości. Cosinusów twierdzenie
Patrz też − długości przekątnych równoległoboku(WIKIPEDIA). UWAGA (z dn. 26 III 2020 r.): Patrz też − siła wypadkowa. Cząstkowe przekroje / widoki − przykłady oznaczania szczegółów w powiększeniu
Do oznaczania widoków i przekrojów nie stosuje się liter alfabetu greckiego, ani liter I, O, Q, R, X. UWAGA (z dn. 04 II 2020 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu okręgiem lub łukiem okręgu jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 08 II 2018 r., uzup. 04 VIII 2023 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): Powiększony fragment zaznaczony na przekroju może być narysowany w widoku i odwrotnie. Czcionki zalecane do stosowania na rysunkach technicznych (*.zip)
Czcionki / fonty wyświetlą się prawidłowo dopiero po ich zainstalowaniu i ponownym uruchomieniu przeglądarki. Do stosowania w najnowszych systemach zalecam czcionkę "FL Pismo Techniczne".
Nazwy stosowane zamiennie w budowie/konstrukcji/technologii maszyn i rysunku technicznym (szczególnie maszynowym), wg różnych słowników i książek mające następujące znaczenie (wybrane w zastosowaniu do konstrukcji maszyn):
− detal − (niewielki) element większej całości, w technologii − część obrabiana; − element − jeden z obiektów, który w określonym układzie z innymi tworzy całość; − przedmiot − każda materialna rzecz (element rzeczywistości) o określonych wymiarach, kształcie i położeniu − postrzegana zmysłami jako odrębna, zwłaszcza dająca się dotknąć i wziąć do ręki; − stosowane czasem nazwy: wyrób, produkt, obiekt i in.
Moduł czołowy nie może być mniejszy od modułu normalnego.
Wyróżnia się czopy walcowe i stożkowe. Czopy końcowe wałów (walcowe) − wyciąg
Dodano wytyczne dotyczące wielkości promieni przejściowych dla czopów końcowych. Przy doborze promieni (po spełnieniu warunku stopniowania) uwzględnić należy ewentualną konieczność przenoszenia siły wzdłużnej przez pozostałą powierzchnię oporową (zarówno w przypadku − gdy kolejnym stopniem jest tzw. stopień swobodny, który może być wykonany w IT14, jak i czop z fazą). UWAGA (z dn. 23 II 2022 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-87/M-88561 (PN-M-88561:1987) "Reduktory i motoreduktory ogólnego przeznaczenia -- Czopy końcowe wałów walcowe i stożkowe -- Główne wymiary i dopuszczalne momenty obrotowe". Na czopach końcowych zwykle nie stosuje się rowków na pierścienie osadcze. Do zabezpieczenia zakładanych elementów mogą posłużyć zespoły podkładek dociskowych współpracujące z nakiełkami z gwintem. UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 27 VI 2022 r.): Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) nakiełków z gwintem ani czopów końcowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Dla czopów końcowych − wymiar długości czopa może być większy niż dwukrotność jego średnicy (zastosowane tolerancje ułatwiają montaż). UWAGA (z dn. 05 II 2018 r.): Nie należy mylić czopów końcowych z czopami osadczymi kół (np. zębatych) lub czopami łożyskowymi, zlokalizowanymi na końcach wałów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r., uzup. 07 VII 2023 r. i 16 XII 2023 r.): Wg wytycznych normy PN-89/M-85000 czopy końcowe stosowane są do przenoszenia momentu obrotowego przez połączenia wpustowe. W czopach końcowych najczęściej stosuje się 1 wpust. Wg wytycznych normy PN-87/M-88561 dopuszcza się wykonanie czopów końcowych z dwoma rowkami wpustowymi położonymi względem siebie pod kątem 120°. Rowki o kątowym rozstawie 120° mogą być zastosowane do połączeń klinowych. W projektach PKM i NM zaleca się stosowanie połączeń wpustowych i kątowy rozstaw rowków wynoszący 180°. Czopy łożyskowe − dopuszczalne odchyłki współosiowości łożysk − wartości orientacyjne
Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 23 XII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też tolerancję bicia osiowego powierzchni oporowej łożyska. UWAGA (z dn. 11 III 2020 r., uzup. 21 XII 2020 r. i 01 II 2022 r.): Dodano sposób oznaczania tolerancji współosiowości i walcowości czopa na rysunkach wałów. Wysokość (pisanych pismem prostym) liter i cyfr w ramkach powinna być równa wysokości h zastosowanego pisma. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Czopy łożyskowe łożysk tocznych − zalecane tolerancje i ich odchyłki
Wyciąg ograniczono do przypadków ruchomego wału i normalnych obciążeń. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r., uzup. 16 VIII 2023 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Normy związane:
− PN-70/M-86416 (PN-M-86416:1970) "Łożyska toczne -- Wytyczne wykonania miejsc osadzenia łożysk". Czopy łożyskowe − tolerancje współosiowości łożysk − wartości orientacyjne
Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 23 XII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też tolerancję bicia osiowego powierzchni oporowej łożyska. UWAGA (z dn. 11 III 2020 r., uzup. 21 XII 2020 r. i 01 II 2022 r.): Dodano sposób oznaczania tolerancji współosiowości i walcowości czopa na rysunkach wałów. Wysokość (pisanych pismem prostym) liter i cyfr w ramkach powinna być równa wysokości h zastosowanego pisma. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Czopy − odchyłki wałków i otworów pasowań (wg zasady) stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Częstym błędem jest wpisywanie w trzykolumnowej tablicy tolerancji słowa Pasowanie zamiast Tolerancja. Czopy / stopnie − stopniowanie wałów − zalecenia ogólne
Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno wałów obrabianych cieplnie (z podcięciami obróbkowymi), jak i nieobrabianych cieplnie. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r., uzup. 06 VII 2023 r.): Typowy zakres długości czopów osadczych kół (szerokości piast) dla połączeń wpustowych: (nawet od 1×dc) 1,5×dc ≤ lc ≤ 2,0×dc − gdzie dc to średnica czopa. Większe długości (nawet do 2,5×dc ) można stosować dla piast żeliwnych (np. żeliwnych piast sprzęgieł współpracujących z czopami końcowymi wałów). Mniejsze długości czopów mogą spowodować konieczność zastosowania dwóch wpustów, co utrudnia i wydłuża proces technologiczny, ale można je zastosować w uzasadnionych przypadkach. Czopy / stopnie współpracujące z podkładkami zębatymi − wybrane wymiary podkładek i zalecenia dotyczące stopniowania wałów
Tu znajdziesz przykłady wymiarowania rowków na wypusty podkładek zębatych. Czopy − wytyczne doboru podcięć obróbkowych (rodzaje A, B, C, D i wymiary)
Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) podcięć obróbkowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 02 XI 2023 r.): Przy doborze wartości średnic sąsiednich stopni swobodnych lub czopów uwzględnić należy również tolerancję ich wykonania. Uwzględnienie wyłącznie wymiarów nominalnych może nie zapewnić przeniesienia obciążeń wzdłużnych i/lub prawidłowego montażu. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Połączenie zawiera również sposób oznaczania podcięcia na rysunkach. UWAGA (z dn. 27 VII 2023 r.): Wymiar średnicy czopa d (z odpowiednią tolerancją) jest podawany zwykle na rzucie głównym, dlatego nie powinien być podawany na rysunku podcięcia przedstawionego np. w powiększeniu. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Podcięcia obróbkowe potocznie nazywane były/są rowkami uskokowymi. UWAGA (z dn. 19 VII 2021 r., uzup. 19 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 18388:2020-03 "Dokumentacja techniczna wyrobu (TPD) -- Podcięcia obróbkowe -- Rodzaje i wymiarowanie" − norma dotyczy podcięć E, F, G, H. (Patrz też: https://procestechnologiczny.com.pl/podciecia-obrobkowe-technologiczne/); − DIN 509 (1998-06) "Forms and dimensions of undercuts". Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r., uzup. 16 VIII 2023 r.): Jeżeli na wale znajdują się różne podcięcia − powinno się zwymiarować / oznaczyć każde oddzielnie. Do wykonywania podcięć służą specjalnie ukształtowane noże tokarskie − odwzorowujące kształt danego podcięcia. Czopy − wytyczne doboru promieni zaokrągleń przejściowych na czopach
Dla czopów łożyskowych wielkość promienia przejściowego dobiera się do promienia łożyska (Rczopa < Rłożyska) − patrz kojarzenie zaokrągleń wewnętrznych i zewnętrznych. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Przedstawione wytyczne dotyczące doboru promieni zaokrągleń przejściowych należy stosować w każdym przypadku z wyjątkiem czopów z podcięciami obróbkowymi (patrz wyżej). UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r., uzup. dn. 07 XI 2023 r.): Tu znajdziesz:
− zalecenia dotyczące doboru maksymalnych promieni zaokrągleń na czopach końcowych. Czopy − wytyczne dotyczące uszczelniania z wykorzystaniem gumowych pierścieni uszczelniających − simmeringów (głębokość warstwy utwardzonej, twardość, chropowatość, bicie promieniowe, fazy wprowadzające uszczelniacz)
Podane zalecenia dotyczące twardości odnoszą się tylko do warstwy utwardzonej. Wały wykonane np. z materiału C45 nie mogą być ("całe", na wskroś) ulepszone cieplnie do tak dużych twardości. UWAGA (z dn. 07 VIII 2023 r.): W przypadku "długiego" opisu dotyczącego obróbki cieplnej − zaznaczoną (linią punktową grubą) powierzchnię, można wskazać (wykorzystując linię wskazującą) i oznaczyć wielką literą na linii odniesienia, a znaczenie objaśnić w wymaganiach technicznych. Linia punktowa gruba powinna być narysowana w odległości ok. 1 mm (min. 0,8 mm) od zarysu przedmiotu. Dla przedmiotów / elementów / detali obrotowych oznaczenie wymagania specjalnego podaje się tylko po jednej stronie. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Tu znajdziesz przykłady przekrojów gumowych pierścieni uszczelniających odmiany A i B. UWAGA (z dn. 16 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady znormalizowanego oznaczania pierścieni uszczelniających. Czopy z rowkami na pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne − sposób wymiarowania rowków i zalecenia dotyczące wymiarowania średnic czopów
Rowki bywają nazywane gniazdami. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 12 XII 2019 r.): Określając miejsce wykonania / lokalizację rowka na pierścień osadczy na czopie − należy zsumować szerokość (długość) elementu mocowanego (np. szerokość łożyska, długość piasty koła) i grubość pierścienia osadczego. Użycie do obliczeń szerokości rowka zamiast grubości pierścienia spowoduje powstanie niekorzystnych luzów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r.): Ze względu na działanie karbu − mocowanie z wykorzystaniem pierścieni osadczych wykorzystywane jest głównie na końcach wału. UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r., uzup. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz: Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem pierścienia osadczego sprężynującego zewnętrznego z omówionymi często spotykanymi błędami. Czopy z rowkami na wpusty − przykłady wymiarowania rowków wykonanych w czopach (*.pdf)
Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy podać na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 13 II 2020 r.): Dodano przykład wymiarowania rowka na wpust pryzmatyczny wykonanego od końca wału. Na przekroju pominięto gwintowany otwór nakiełka. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. Czytelnia norm − Gmach Główny PW
Tu znajdziesz więcej informacji nt. czytelni norm. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W czytelni norm jest możliwy dostęp do wszystkich polskich norm. Dane techniczne stożkowych kół zębatych − tablica danych technicznych − przykład
Norma związana:
Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. Dane techniczne walcowych kół zębatych − tablica danych technicznych − przykład
Mimo zamieszczenia w tablicy danych technicznych informacji o kierunku pochylenia linii zęba na rysunku wykonawczym musi być narysowany tzw. rodzaj linii zęba. UWAGA (z dn. 18 VIII 2023 r., uzup. 11 II 2024 r.): Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykład doboru wartości bicia dopuszczalnego uzębienia oraz odchyłki grubości zęba i wartości pomiarowej (*.pdf). UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r., uzup. 27 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-92/M-88503 (PN-M-88503:1992) "Przekładnie zębate walcowe i stożkowe -- Zarys odniesienia" (norma wycofana); − PN-ISO 53:2001 "Przekładnie zębate walcowe ogólnego przeznaczenia oraz dla przemysłu ciężkiego -- Zarys odniesienia" (norma zastępująca powyższą).
Nazwy stosowane zamiennie w budowie/konstrukcji/technologii maszyn i rysunku technicznym (szczególnie maszynowym), wg różnych słowników i książek mające następujące znaczenie (wybrane w zastosowaniu do konstrukcji maszyn):
− detal − (niewielki) element większej całości, w technologii − część obrabiana; − element − jeden z obiektów, który w określonym układzie z innymi tworzy całość; − przedmiot − każda materialna rzecz (element rzeczywistości) o określonych wymiarach, kształcie i położeniu − postrzegana zmysłami jako odrębna, zwłaszcza dająca się dotknąć i wziąć do ręki; − stosowane czasem nazwy: wyrób, produkt, obiekt i in. DIN − Deutsches Institut für Normung − Niemiecki Instytut Normalizacyjny
Skrót DIN określa również normy przez ten instytut opracowane/przyjęte. Długość okręgu; obwód koła: L = π d = 2 π r (gdzie d − średnica; r − promień).
Przepraszam wszystkich, których ten zapis uraził. Długość wyboczeniowa i schemat obciążenia stosowany w obliczaniu śrub podnośników
Taki sam model stosowany jest w obliczaniu śrub podnośników jednostopniowych i dwustopniowych. Dokumentacja techniczna wyrobu − TPD − Technical Product Documentation
Dopuszczalne bicie uzębienia oraz odchyłki grubości zęba i wartości pomiarowej (*.pdf)
Wprowadzono przykład doboru wartości wymienionych odchyłek − porównaj informacje zawarte w tablicy danych technicznych koła zębatego. UWAGA (z dn. 15 I 2022 r.): Wartość bicia dopuszczalnego uzębienia wpisać należy do tablicy danych technicznych koła zębatego. Dla kół zębatych (wykonanych w IT10) wartość bicia walca zewnętrznego (bicia promieniowego średnicy wierzchołków) można przyjąć jako równą 1/4⋅ IT10, a bicia wzdłużnego równą IT10. Wymienione wartości można również uzależnić do prędkości liniowych wirujących elementów − wytyczne można znaleźć np. w serii książek dotyczących konstruowania autorstwa L. W. Kurmaz i in. Dopuszczalne kąty ugięcia (wychylenia kątowe, kąty "obrotu") wału w łożyskach tocznych − wartości orientacyjne
W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Dopuszczalne naciski powierzchniowe − w obliczaniu połączeń wpustowych
Połączenia wpustowe należy obliczać na nacisk powierzchniowy ( pdop ) przyjmując parametry najsłabszego materiału. UWAGA (z dn. 18 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz przykłady doboru wpustów: W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. Dopuszczalne naciski powierzchniowe − w obliczaniu połączeń wielowypustowych
Połączenia wielowypustowe należy obliczać na nacisk powierzchniowy ( pdop ) przyjmując parametry najsłabszego materiału.
Reduktory nazywane są przekładniami zwalniającymi (przekładniami zmniejszającymi prędkość obrotową). UWAGA (z dn. 08 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz wartości przełożeń reduktorów zębatych. UWAGA (z dn. 24 IX 2023 r.): Norma związana:
Dopuszczalne odchyłki współosiowości łożysk − wartości orientacyjne
Tu znajdziesz zalecane tolerancje i odchyłki dla czopów łożyskowych łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 I 2024 r.): Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 23 XII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też tolerancję bicia osiowego powierzchni oporowej łożyska. UWAGA (z dn. 11 III 2020 r., uzup. 21 XII 2020 r. i 01 II 2022 r.): Dodano sposób oznaczania tolerancji współosiowości i walcowości czopa na rysunkach wałów. Wysokość (pisanych pismem prostym) liter i cyfr w ramkach powinna być równa wysokości h zastosowanego pisma. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Dopuszczalne ugięcia (strzałki ugięć) wałów − zależności orientacyjne
Uzyskane wartości należy zawsze skonfrontować z wymaganiami dotyczącymi funkcjonalności. Drobnozwojne gwinty metryczne w nakrętkach łożyskowych + wybrane wymiary i zalecenia dotyczące stosowania podkładek zębatych
Dawniej gwinty drobnozwojne nazywano drobnozwojowymi. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Częstym błędem jest pominięcie na rysunku wykonawczym skoku gwintu drobnozwojnego, co w układzie rzeczywistym spowodowałoby niemontowalność. Drobnozwojne i zwykłe gwinty metryczne − wymiary gwintów metrycznych − wyciąg
Dawniej gwinty drobnozwojne nazywano drobnozwojowymi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r.): Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10. (Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48×8.) UWAGA (z dn. 03 I 2020 r., uzup. 13 IX 2023 r.): Nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne grubozwojne. Dla średnic znamionowych większych od 68 wg PN-83/M-02013 (PN-M-02013:1983) "Gwinty metryczne ogólnego przeznaczenia o średnicach 1 do 600 mm -- Wymiary" nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne o skoku zwykłym. Przywołana norma została wycofana / zastąpiona przez:
− PN-ISO 68-1:2000 "Gwinty ISO ogólnego przeznaczenia -- Zarys nominalny -- Gwinty metryczne"; − PN-ISO 261:2001 "Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia -- Układ ogólny". Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. Dzielenie / podział sumy współczynników korekcji między zębnik a koło − algorytm (*.pdf)
Współczynnik korekcji nazywany jest współczynnikiem przesunięcia zarysu. UWAGA (z dn. 10 VII 2018 r.): Przy założeniu, że z2 > z1 − dla rozdzielonej wg zamieszczonego algorytmu sumy współczynników korekcji mniejszej niż 1 zawsze x1 > x2 oraz x1 < 0,5. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r., uzup. 09 II 2025 r.): Dla przekładni z kołami o zębach skośnych podziału należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Tu znajdziesz wykres (*.pdf) do podziału sumy współczynników korekcji między zębnik a koło. UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Zębnikiem nazywane jest małe koło przekładni zębatej, kołem zaś duże koło. E − moduły Younga wybranych grup materiałów − wartości orientacyjne
UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Tu znajdziesz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów.
Nazwy stosowane zamiennie w budowie/konstrukcji/technologii maszyn i rysunku technicznym (szczególnie maszynowym), wg różnych słowników i książek mające następujące znaczenie (wybrane w zastosowaniu do konstrukcji maszyn):
− detal − (niewielki) element większej całości, w technologii − część obrabiana; − element − jeden z obiektów, który w określonym układzie z innymi tworzy całość; − przedmiot − każda materialna rzecz (element rzeczywistości) o określonych wymiarach, kształcie i położeniu − postrzegana zmysłami jako odrębna, zwłaszcza dająca się dotknąć i wziąć do ręki; − stosowane czasem nazwy: wyrób, produkt, obiekt i in. EN − European Standard − norma europejska
"Eulerowska" siła krytyczna
UWAGA (z dn. 22 II 2022 r., uzup. 23 II 2022 r.): Tu znajdziesz:
− moduły Younga − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów; − momenty powierzchniowe, wskaźniki wytrzymałości i pola powierzchni wybranych przekrojów.
UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): W Polsce obowiązuje metoda rzutowania europejskiego (metoda E). Ewolwentowa funkcja − inv α − inwoluta (ang. involute) − sposób wyznaczania
UWAGA (z dn. 12 XII 2023 r.): Dla kątów ~20° − wartości inwolut zaleca się wyznaczać z dokładnością min. do 8 miejsc po przecinku. Fazowanie − załamywanie / ścinanie krawędzi pod kątem na żądanej długości/szerokości lub głębokości
Patrz też gratowanie. UWAGA (z dn. 09 III 2022 r.): Dawniej definicja fazowania obejmowała również ścinanie krawędzi na "półokrągło". Tu znajdziesz odchyłki graniczne wymiarów krawędzi załamanych. Fazy 120° otworów w nakrętkach sześciokątnych (*.pdf)
Porównaj zalecenia przedstawione pod linkiem dotyczącym "poglądowych" rysunków nakrętek i śrub (lub śrub i nakrętek). UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Wymiarując fazę w nakrętce należy podać szerokość / głębokość fazy i kąt 120°. UWAGA (z dn. 28 XII 2021 r.): Kąt 120° stosowany jest dla gwintów metrycznych. Dla gwintów calowych stosuje się kąt 110°. Fazy 45° − ogólne zalecenia dotyczące doboru wielkości wymiaru faz w zależności od średnic
Przedstawiony sposób wymiarowania faz z użyciem przedzielającego znaku wymiarowego "×" stosowany jest wyłącznie dla faz wykonanych pod kątem 45°. Dla innych kątów należy podać szerokość fazy i kąt lub głębokość fazy i kąt. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Fazy powinno się stosować wtedy, gdy są niezbędne, np. na czopach, w otworach na łożyska, w otworach w piastach kół czy sprzęgieł, w otworach gwintowanych. Krawędzie powierzchni swobodnych nie muszą być fazowane. Wykonanie zbędnych faz wydłuża proces technologiczny. Zamiast faz wystarczy wtedy stępienie krawędzi − w tym celu należy podać na rysunku wykonawczym wymaganie techniczne "Ostre krawędzie stępić". Fazy 45° − przykłady wymiarowania faz i ścięć
Przedstawiony sposób wymiarowania faz z użyciem przedzielającego znaku wymiarowego "×" stosowany jest wyłącznie dla faz wykonanych pod kątem 45°. Dla innych kątów należy podać szerokość fazy i kąt lub głębokość fazy i kąt. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Fazy powinno się stosować wtedy, gdy są niezbędne, np. na czopach, w otworach na łożyska, w otworach w piastach kół czy sprzęgieł, w otworach gwintowanych. Krawędzie powierzchni swobodnych nie muszą być fazowane. Wykonanie zbędnych faz wydłuża proces technologiczny. Zamiast faz wystarczy wtedy stępienie krawędzi − w tym celu należy podać na rysunku wykonawczym wymaganie techniczne "Ostre krawędzie stępić". Fazy ≠ 45° − przykłady wymiarowania faz i ścięć oraz pogłębień i nawierceń stożkowych
Patrz: UWAGI powyżej. UWAGA (z dn. 31 VII 2023 r.): Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Sposób wymiarowania nawierceń / pogłębień stożkowych dotyczy również pogłębień o kącie rozwarcia 90°. W przypadku pogłębień można podać kąt i średnicę zewnętrzną na powierzchni czołowej − patrz przykład po prawej. Fazy (ścięcia) − kojarzenie faz i promieni
Dawniej fazy (ścięcia) były nazywane ścinami. Fazy wewnętrzne i zewnętrzne − unikanie pokrywania się cech konstrukcyjnych przedmiotów przedstawianych w półwidoku-półprzekroju i widoku
Na półwidokach-półprzekrojach − przekrojem powinna być dolna lub prawa część rzutu. UWAGA (z dn. 05 III 2020 r.): Dla uczytelnienia rysunku − minimalny odstęp między "przesuniętymi" liniami powinien wynosić co najmniej 0,7 mm. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r.): Podane zalecenia dotyczą również faz wykonanych pod innym kątem. Figura wypukła − figura, dla której utworzony odcinek AB dla dowolnych punktów A i B należących do tej figury, cały się w niej zawiera
Figurę, która nie jest wypukła nazywa się figurą wklęsłą lub niewypukłą. "Formatka" A4 z tabliczką rysunkową − plik do wydruku (*.doc)
Pole rysunkowe (wraz z tabliczką rysunkową) powinno mieć wymiary 180 mm × 277 mm. Formaty arkuszy rysunkowych − ramki ograniczające pola rysunkowe
Wg wycofanej normy PN-76/M-01601 (PN-M-01601:1976) "Rysunek techniczny -- Forma graficzna arkusza" odległość linii obramowania od linii obcięcia wynosi 5 mm na arkuszach formatu A4 i A3 oraz 5÷10 mm na pozostałych arkuszach. Obecnie obowiązuje norma PN-EN ISO 5457:2002 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych", wg której ramkę ograniczającą pole rysunkowe (bez względu na wielkość arkusza) wyznaczają marginesy 20 mm z lewej strony i po 10 mm z pozostałych trzech stron. Norma związana:
Tu znajdziesz zasady składania rysunków do teczki lub koperty. Norma związana:
Ramkę ograniczającą pole rysunkowe należy rysować linią o szerokości (grubości) ≥ 0,7 mm. W praktyce ramka rysowana jest zwykle linią grubą przyjętą dla danego formatu (rysunku). Formaty arkuszy rysunkowych − składanie arkuszy do formatu A4 (do teczek lub kopert)
Arkusze w usytuowaniu pionowym (z wyjątkiem arkusza formatu A4) nie są obecnie zalecane, ale mogą być zastosowane za zgodą prowadzącego zajęcia. Bez względu na usytuowanie arkusza (poziome czy pionowe) − składanie ma zapewnić, że tabliczka rysunkowa znajduje się na dole arkusza złożonego do formatu A4 (zawsze pionowego). UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 30 XII 2023 r.): Tu znajdziesz odchyłki graniczne wymiarów boków formatów. Norma związana:
− PN-86/N-01603 (PN-N-01603:1986) "Rysunek techniczny -- Składanie formatów arkuszy". Formaty arkuszy rysunkowych (znormalizowane wielkości) i zalecane podziałki rysunkowe
Arkusze w usytuowaniu pionowym (z wyjątkiem arkusza formatu A4) nie są obecnie zalecane, ale mogą być zastosowane za zgodą prowadzącego zajęcia. Bez względu na usytuowanie arkusza (poziome czy pionowe) − składanie ma zapewnić, że tabliczka rysunkowa znajduje się na dole arkusza złożonego do formatu A4 (zawsze pionowego). Normy związane:
− PN-EN ISO 5457:2002 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych" (norma zastępująca powyższą); − PN-EN ISO 5457:2002/A1:2010 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych" (zmiana do ww. normy); − PN-86/N-01603 (PN-N-01603:1986) "Rysunek techniczny -- Składanie formatów arkuszy". Tu znajdziesz odchyłki graniczne wymiarów boków formatów. Funkcja ewolwentowa − inv α − inwoluta (ang. involute) − sposób wyznaczania
UWAGA (z dn. 12 XII 2023 r.): Dla kątów ~20° − wartości inwolut zaleca się wyznaczać z dokładnością min. do 8 miejsc po przecinku. Geometria zazębienia − wpływ zmiany odległości osi kół na geometrię zazębienia ewolwentowego
UWAGA (z dn. 09 IX 2023 r.): Kąt przyporu toczny w przekroju czołowym (αtw ) bywa nazywany "potrzebnym" kątem przyporu. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Zastosowano typowe oznaczenia stosowane w "rozważaniu" geometrii zazębienia. Głębokości rowków na wpusty według PN−70/M−85005 Głębokość rowka na wpust − patrz wyżej
Gniazda pod klucze płaskie − wyciąg
Normy związane:
− PN/M-82067 /październik 1948/ (PN-M-82067:1948) "Nawiercenia pod sześciokątne nakrętki i łby śrub". Klucze płaskie nazywane były widlastymi. Gniazda / rowki na pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne − sposób wymiarowania
Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 12 XII 2019 r.): Określając miejsce wykonania / lokalizację rowka na pierścień osadczy na czopie − należy zsumować szerokość (długość) elementu mocowanego (np. szerokość łożyska, długość piasty koła) i grubość pierścienia osadczego. Użycie do obliczeń szerokości rowka zamiast grubości pierścienia spowoduje powstanie niekorzystnych luzów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r.): Ze względu na działanie karbu − mocowanie z wykorzystaniem pierścieni osadczych wykorzystywane jest głównie na końcach wału. Tu znajdziesz: Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem pierścienia osadczego sprężynującego zewnętrznego z omówionymi często spotykanymi błędami. GPS − Geometrical Product Specifications − specyfikacje geometrii wyrobów
GPS to zbiór wymagań odnoszących się do geometrii przedmiotu lub zespołu zmontowanych przedmiotów. Wymagania te związane są z tolerancjami wymiarów, tolerancjami geometrycznymi oraz tolerancjami parametrów powierzchni. Graficzne znaki − najczęściej używane w wymiarowaniu
Znaki graficzne należy wykonywać liniami cienkimi. Granice plastyczności i wytrzymałość zmęczeniowa materiałów konstrukcyjnych − informacje wybrane
Granica plastyczności zależy od średnicy materiału wyjściowego (np. pręta), dlatego w zastosowaniach praktycznych najlepiej pozyskać stosowne dane/informacje od producenta. Gratowanie − usuwanie ostrych pozostałości materiału, czyli stępianie ostrych krawędzi
Patrz też fazowanie. UWAGA (z dn. 01 VI 2023 r.): Niekiedy gratowanie nazywane jest błędnie gradowaniem. UWAGA (z dn. 14 VII 2021 r.): Jeżeli na rysunku wykonawczym detalu zapisane jest wymaganie techniczne z użyciem słowa gratować (w dowolnej odmianie) lub jest zapis "Ogratować", to należy go rozumieć jako "Ostre krawędzie stępić". Grecki alfabet − nazwy liter greckich
Do oznaczania widoków i przekrojów nie stosuje się liter alfabetu greckiego, ani liter I, O, Q, R, X. Groty strzałek linii wymiarowych − zalecenia
Dopuszczalne jest zastępowanie grotów strzałek cienkimi (lub o grubości linii cyfr wymiarowych) kreskami o długości co najmniej 3,5 mm, nachylonymi pod kątem 45° do linii wymiarowych, lub kropkami o średnicy ok. 1 mm − szczególnie w przypadkach, gdy na groty strzałek nie ma wystarczająco dużo miejsca. UWAGA (z dn. 06 VIII 2023 r., uzup. 12 XII 2023 r.): Długość grota 2,5÷4 mm, kąt rozwarcia ostrza grota 15°÷20°, grot zamknięty zaczerniony. Pomocnicza linia wymiarowa (rysowana linią cienką) powinna być przeciągnięta ~2 mm za punkt zetknięcia z główną linią wymiarową. W praktyce długość przeciągnięcia rysuje się w przybliżeniu równą połowie długości grota. Na danym rysunku wszystkie groty narysowanych strzałek powinny być jednakowe − dotyczy to grotów linii wymiarowych, grotów linii wskazujących (tzw. odnośników), grotów linii połączonych z ramką oznaczenia tolerancji (kształtu, położenia, tolerancji złożonych), grotów strzałek oznaczających tolerancję bicia. "Grubości" / szerokości linii pisma technicznego i zalecane wysokości pisma
Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Dawniej szerokości linii nazywane były grubościami. "Grubości" / szerokości linii rysunkowych i podział linii rysunkowych
Obecnie grubości linii nazywane są szerokościami. Gumowe pierścienie uszczelniające (pierścienie Simmera, simmeringi) odmiany A i B − przykłady przekrojów
Normy związane:
Pierścień uszczelniający A 25×42×10 PN-72/M-86964
Pierścień uszczelniający B 47×65×10 PN-72/M-86965
Pierścień uszczelniający ISO 2 038058 PN-88/M-73067 Szerokość nie wchodzi w skład oznaczenia, gdyż dla danych średnic występuje tylko jedna. Gumowe pierścienie uszczelniające (simmeringi) − wytyczne dotyczące wykonania czopów pod uszczelniania (głębokość warstwy utwardzonej, twardość, chropowatość, bicie promieniowe, fazy wprowadzające uszczelniacz)
Podane zalecenia dotyczące twardości odnoszą się tylko do warstwy utwardzonej. Wały wykonane np. z materiału C45 nie mogą być ("całe", na wskroś) ulepszone cieplnie do tak dużych twardości. UWAGA (z dn. 07 VIII 2023 r.): W przypadku "długiego" opisu dotyczącego obróbki cieplnej − zaznaczoną (linią punktową grubą) powierzchnię, można wskazać (wykorzystując linię wskazującą) i oznaczyć wielką literą na linii odniesienia, a znaczenie objaśnić w wymaganiach technicznych. Linia punktowa gruba powinna być narysowana w odległości ok. 1 mm (min. 0,8 mm) od zarysu przedmiotu. Dla przedmiotów / elementów / detali obrotowych oznaczenie wymagania specjalnego podaje się tylko po jednej stronie. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Tu znajdziesz przykłady przekrojów gumowych pierścieni uszczelniających odmiany A i B. UWAGA (z dn. 16 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady znormalizowanego oznaczania pierścieni uszczelniających. Gwint lewy (gwint lewoskrętny) / gwinty lewe − oznaczanie
Dla gwintów lewych w oznaczeniu należy dodać zapis LH − np. Tr48×8LH. Dawniej stosowano zapis ze słowem lewy − np. lewy Tr48×8. Gwinty lewe zalecane są do zastosowania w konstrukcjach podnośników jednostopniowych i teleskopowych z obracaną śrubą, by przy naturalnym ruchu ręki (dla osób praworęcznych) spowodować podnoszenie ciężaru (wykręcanie śruby). UWAGA (z dn. 02 X 2023 r.): Norma związana:
Gwinty − kąt wzniosu linii śrubowej gwintu − sposób wyznaczania
Przedstawiony sposób wyznaczania dotyczy gwintu jednokrotnego i wielokrotnego. UWAGA (z dn. 14 III 2019 r.): Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. Gwinty metryczne drobnozwojne w nakrętkach łożyskowych + wybrane wymiary i zalecenia dotyczące stosowania podkładek zębatych
Dawniej gwinty drobnozwojne nazywano drobnozwojowymi. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Częstym błędem jest pominięcie na rysunku wykonawczym skoku gwintu drobnozwojnego, co w układzie rzeczywistym spowodowałoby niemontowalność. Gwinty metryczne − nadmiary długości otworów, gwintów i śrub oraz długości współpracy śruby z otworem nagwintowanym − zalecenia
Tu znajdziesz: Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. Gwinty metryczne − podcięcia metrycznych gwintów zewnętrznych
Podane w połączeniu informacje dotyczące sposobu wymiarowania i niezbędnych wymiarów mogą się różnić od podanych w nowszych wydaniach norm. UWAGA (z dn. 29 VI 2022 r.): W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma 2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 15 I 2022 r., uzup. 18 II 2022 r.): Normy związane (wycofane):
− PN-74/M-82063 (PN-M-82063:1974) "Gwinty metryczne -- Wymiary wyjść i podcięć oraz nadmiary długości gwintów i głębokości otworów"; − PN-89/M-82063 (PN-M-82063:1989) "Części złączne -- Wyjścia i podcięcia gwintów metrycznych". Jeśli stosowane są podcięcia gwintów metrycznych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa promienie (jednakowe lub różne w zależności od podziałki) i ew. kąt z zakresu 30°÷60° (zalecany 60°). W przypadku podcięć gwintów − np. dla nakrętek łożyskowych, które mają być zastosowane do mocowania koła (kół) − czop wału (wykonany w tolerancji p6, n6 lub m6) należy sfazować. Wielkość fazy powinna zapewnić prawidłowe wykonanie promienia R. Gwinty metryczne − podcięcia gwintów zewnętrznych − zalecenia dotyczące wymiarowania usytuowania podcięć gwintów
Wprowadzono dodatkowo przykłady nieprawidłowego wymiarowania położenia podcięć. Linie przenikania należy rysować liniami cienkimi. Gwinty metryczne − wymiary gwintów metrycznych − wyciąg
Dawniej gwinty drobnozwojne nazywano drobnozwojowymi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r.): Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10. (Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48×8.) UWAGA (z dn. 03 I 2020 r., uzup. 13 IX 2023 r.): Nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne grubozwojne. Dla średnic znamionowych większych od 68 wg PN-83/M-02013 (PN-M-02013:1983) "Gwinty metryczne ogólnego przeznaczenia o średnicach 1 do 600 mm -- Wymiary" nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne o skoku zwykłym. Przywołana norma została wycofana / zastąpiona przez:
− PN-ISO 68-1:2000 "Gwinty ISO ogólnego przeznaczenia -- Zarys nominalny -- Gwinty metryczne"; − PN-ISO 261:2001 "Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia -- Układ ogólny". Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. Gwinty metryczne zwykłe − podziałki gwintów metrycznych i (typowe) rozwartości kluczy − wyciąg
Tu znajdziesz gniazda pod klucze płaskie − wyciąg. Gwinty − nadmiary długości otworów, gwintów i śrub oraz długości współpracy śruby z otworem nagwintowanym − zalecenia
Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Tu znajdziesz: Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. Gwinty − nakiełki z gwintem − wymiary
Wymiarując nakiełki z gwintem (np. w powiększeniu) należy podać pełne oznaczenie gwintu − np. M12. Oznaczając je na "odnośniku" (czyli przy użyciu linii odniesienia z linią wskazującą) podaje się jedynie wartość średnicy nominalnej gwintu − np. 12. UWAGA (z dn. 30 I 2020 r.): Nakiełki z gwintem służą do współpracy z zespołami podkładek dociskowych. Mogą być one pomocne również przy montowaniu elementów (kół, łożysk, sprzęgieł) na czopy. UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 27 VI 2022 r.): Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) nakiełków z gwintem ani czopów końcowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów).
Dla gwintów o zarysie symetrycznym kąt roboczy gwintu równy jest połowie kąta zarysu. Dla innych gwintów wartość wielkości kąta roboczego należy dobrać np. z norm przedmiotowych. Gwinty − przykłady połączeń gwintowych
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 14 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem śruby z łbem sześciokątnym, podkładki sprężystej i krążka z omówionymi często spotykanymi błędami. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. UWAGA (z dn. 25 II 2020 r.): Śruba dwustronna ma gwint nacięty na niecałej długości. Pręt gwintowany ma gwint nacięty na całej długości. Gwinty − przykłady wymiarowania gwintów śruby i nakrętki
Gwinty należy wymiarować np. wyciągając pomocnicze linie wymiarowe z ich średnicy zewnętrznej − wymiary oznaczone Md.
Tu znajdziesz − jak wyznaczyć: Gwinty − technologia powstawania nieprzelotowych otworów nagwintowanych
Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 26 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady otworów (wywierconych, sfazowanych i nagwintowanych) przedstawionych w przekrojach i widokach. UWAGA (z dn. 12 X 2020 r.): Otwory nieprzelotowe bywają nazywane ślepymi. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r.): Otwory nagwintowane mogą mieć inne ścięcia / wejścia − np. 60° − dla śrub z uchem. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. Gwinty trapezowe − podcięcia trapezowych (symetrycznych) gwintów zewnętrznych
W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma 2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 31 I 2020 r., uzup. 06 VII 2023 r.): Jeśli stosowane są podcięcia gwintów trapezowych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa różne promienie i kąt 60°. UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych. Gwinty trapezowe symetryczne − wymiary − wyciąg (*.pdf)
W zależności od roku wydania normy niektóre wymiary gwintów (np. podziałki) mogą się różnić od podanych w w/w wyciągu. Korzystanie z innych (nowszych lub starszych) publikacji: norm/wyciągów/literatury jest dozwolone. Warunkiem jest jednoznaczne podanie źródła zaczerpniętych danych. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r., uzup. 21 V 2021 r. i 30 IX 2023 r.): Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48 × 8. Dla gwintów lewych w oznaczeniu należy dodać zapis LH − np. Tr48 × 8 LH. Dawniej stosowano zapis ze słowem lewy − np. lewy Tr48 × 8. (Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10.) Normy związane:
− PN-79/M-02017 (PN-M-02017:1979) "Gwinty trapezowe -- Wymiary"; − PN-ISO 2901:1995 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Zarys podstawowy i zarysy maksimum materiału"; − PN-ISO 2902:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Układ ogólny"; − PN-ISO 2904:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma wycofana); − PN-ISO 2904:2023-11 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma zastępująca powyższą). Częstym błędem jest rysowanie zarysu gwintu trapezowego z dwukrotnie powiększoną wielkością wymiaru H2 (głębokością tzw. bruzdy gwintu − por. rys. z pliku *.pdf). UWAGA (z dn. 14 III 2019 r.): Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Gwinty trapezowe symetryczne są stosowane w typowych konstrukcjach podnośników. Można spotkać konstrukcje z gwintem trapezowym niesymetrycznym (ozn. S) stosowanym w przypadku konieczności przeniesienia znacznych obciążeń (by do obsługi wystarczyła jedna osoba). UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych. UWAGA (z dn. 21 V 2021 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zwymiarowany zarys gwintu trapezowego symetrycznego wewnętrznego i zewnętrznego (Proj. PKM I).
Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta wzniosu linii śrubowej gwintu oraz pozornego kąta tarcia. Gwinty − wymiarowanie gwintów śruby i nakrętki − przykłady
Wysokość nakrętek znormalizowanych równa jest w przybliżeniu 0,8 średnicy gwintu (Hn = ~0,8·Md). UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Gwinty należy wymiarować np. wyciągając pomocnicze linie wymiarowe z ich średnicy zewnętrznej − wymiary oznaczone Md. H7/??? (i: H6/???, H8/???, H11/???) − odchyłki otworów i wałków pasowań (wg zasady) stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Hertza wzór − w zastosowaniu do obliczeń/sprawdzenia przegubu "kulistego"
UWAGA (z dn. 31 VII 2023 r.): Z punktu widzenia technologii wykonania − przy doborze wielkości promieni: wklęsłej powierzchni kulistej (większego) i wypukłej powierzchni kulistej (mniejszego) najlepiej przyjąć wartości całkowite (z różnicą R − r = 1 mm). UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Tu znajdziesz moduły Younga oraz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. UWAGA (z dn. 04 VII 2018 r.): Podany wzór dotyczy współpracy wypukłej powierzchni kulistej o promieniu r z wklęsłą powierzchnią kulistą o promieniu R. Inne przypadki wymagają zastosowania innych wzorów. UWAGA (z dn. 02 IV 2020 r.): Tu znajdziesz sposób wymiarowania powierzchni kulistych (sferycznych). UWAGA (z dn. 29 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład współpracy wypukłego, kulistego zakończenia śruby podnośnika i wkładki z wklęsłym gniazdem kulistym z omówionymi często spotykanymi błędami. Hooke'a prawo
h − wysokość pisma technicznego − zalecenia
Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Ilość oleju / objętość oleju niezbędna do smarowania przekładni zębatej
Zamieszczona zależność dotyczy smarowania kąpielowego − realizowanego przez zanurzenie koła w oleju i rozbryzg. Wymagane zanurzenie to 1÷6 modułów. imin − minimalny/najmniejszy promień bezwładności przekroju − dla przekroju okrągłego (Proj. PKM I)
Tu znajdziesz momenty powierzchniowe, wskaźniki wytrzymałości i pola powierzchni wybranych przekrojów. Instrukcja obsługi programu "lozyska'99" (Loz99.exe) (*.pdf)
Instrukcja zawiera opis wybranych funkcji programu. Tu znajdziesz HELP programu "lozyska'99". Instrukcja obsługi programu "wał maszynowy'99" (Wal99.exe) (*.pdf)
Informacje dotyczące zwrotów sił ("skierowania" sił) zawarte w programie w zakładce "Pomoc" są błędne. Należy skorzystać z zaleceń przedstawionych w niniejszej instrukcji. Siłę wzdłużną zwróconą zgodnie ze zwrotem osi OX wpisać należy jako dodatnią, siłę wzdłużną zwróconą przeciwnie do zwrotu osi OX − jako ujemną (ze znakiem "−"). Po prawidłowym wpisaniu danych i kliknięciu ikony "Geometria wału i dobór łożysk" nie powinien pojawić się żaden komunikat. W przypadku pojawienia się komunikatu "Suma momentów obwodowych SM=... /i tu jakaś liczba/", należy poprawić wpisane wartości (częstym błędem jest brak znaku "−" przy jednej z sił obwodowych). UWAGA (z dn. 29 VIII 2019 r.): Aby wstawić więcej stopni pomiędzy czopami należy: − wstawić jeden stopień; − zaznaczyć go "oknem" lub "pojedynczo"; − skrócić ciągnąc za uchwyt (niebieski kwadracik na osi symetrii); − wstawić kolejny stopień w "puste" miejsce − albo zapytać prowadzącego. Inwoluta (ang. involute) − funkcja ewolwentowa − inv α − sposób wyznaczania
UWAGA (z dn. 12 XII 2023 r.): Dla kątów ~20° − wartości inwolut zaleca się wyznaczać z dokładnością min. do 8 miejsc po przecinku. ISO − International Organization for Standardization − Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna
Skrót ISO określa również normy przez tę organizację opracowane. IT4 ÷ IT14 − klasy dokładności / klasy tolerancji normalnych dla wymiarów do 3150 mm
Tu znajdziesz tolerancje ogólne wg ISO (i PN-EN). UWAGA (z dn. 06 VII 2018 r.): Dla wymiarów mniejszych od 1 mm nie przewiduje się stosowania klas IT14 ÷ IT18. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 14 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 286-1:2011/AC:2016-12 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Układ kodowania ISO tolerancji wymiarów liniowych -- Część 1: Podstawy tolerancji, odchyłek i pasowań" (poprawka do ww. normy); − PN-EN ISO 286-2:2010 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- System kodowania ISO dla tolerancji wymiarów liniowych -- Część 2: Tablice klas tolerancji normalnych oraz odchyłek granicznych otworów i wałków". Jakość powierzchni w zależności od rodzaju obróbki − parametr chropowatości (Ra)
Tu znajdziesz więcej informacji nt. chropowatości oraz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Jednostki − przedrostki jednostek krotnych układu SI Jednostki wielkości fizycznych (podstawowych i uzupełniających) układu SI Kąpielowe smarowanie − ilość / objętość oleju niezbędna do smarowania przekładni zębatej
Zamieszczona zależność dotyczy smarowania kąpielowego − realizowanego przez zanurzenie koła w oleju i rozbryzg. Wymagane zanurzenie to 1÷6 modułów. Kąt pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym − sposób wyznaczania
Kąt pochylenia linii śrubowej zębów skośnych jest inny na walcu zasadniczym a inny na podziałowym, wierzchołkowym czy tocznym. Kąt przyporu toczny w przekroju czołowym − sposób wyznaczania
Kąt przyporu toczny w przekroju czołowym bywa nazywany "potrzebnym" kątem przyporu. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Zastosowano typowe oznaczenia stosowane w "rozważaniu" geometrii zazębienia.
Dla gwintów o zarysie symetrycznym kąt roboczy gwintu równy jest połowie kąta zarysu. Dla innych gwintów wartość wielkości kąta roboczego należy dobrać np. z norm przedmiotowych. Kąt wzniosu linii śrubowej gwintu − sposób wyznaczania
Przedstawiony sposób wyznaczania dotyczy gwintu jednokrotnego i wielokrotnego. UWAGA (z dn. 14 III 2019 r.): Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. Kąty rozstawu zębów w kołach łańcuchowych
Pomiędzy liczbą stopni i liczbą minut nie wprowadza się separatora (ani kropki, ani przecinka). Przykład prawidłowego zapisu: 15°39'. UWAGA (z dn. 08 VII 2023 r.): Liczba zębów koła łańcuchowego napędzającego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) nie powinna być mniejsza od 12(wartość uprzywilejowana/zalecana), a dla przekładni o wymaganej dużej pewności pracy nie mniejsza niż 19. Minimalna dopuszczalna liczba zębów koła łańcuchowego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) wynosi 9. Kąty ugięcia (wychylenia kątowe, kąty "obrotu") wału w łożyskach − wartości orientacyjne
W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. kG − kilogram-siła
Inne oznaczenia dla kG: kgf, kp (kilopond). Kierunek pochylenia (rodzaj, symbol) linii zęba
Jeśli koła zębate są przedstawione w zazębieniu, zaleca się, aby rodzaj linii zęba był przedstawiony tylko na jednym kole.
Tu znajdziesz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz przykłady prawidłowego i błędnego umieszczania znaków chropowatości. Klasy dokładności / klasy tolerancji normalnych IT4 ÷ IT14 dla wymiarów do 3150 mm
Tu znajdziesz tolerancje ogólne wg ISO (i PN-EN). UWAGA (z dn. 06 VII 2018 r.): Dla wymiarów mniejszych od 1 mm nie przewiduje się stosowania klas IT14 ÷ IT18. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 14 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 286-1:2011/AC:2016-12 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Układ kodowania ISO tolerancji wymiarów liniowych -- Część 1: Podstawy tolerancji, odchyłek i pasowań" (poprawka do ww. normy); − PN-EN ISO 286-2:2010 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- System kodowania ISO dla tolerancji wymiarów liniowych -- Część 2: Tablice klas tolerancji normalnych oraz odchyłek granicznych otworów i wałków". Klasy własności mechanicznych nakrętek − symbole klas Klasy własności mechanicznych śrub i wkrętów Kliny i stożki (klin i stożek) − pochylenie i zbieżność − informacje wybrane
Znak pochylenia razem z wartością liczbową umieszcza się przy powierzchni pochylonej lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu lub jego podstawy (a nie wzdłuż powierzchni pochylonej) i zwrócony ostrzem w kierunku pochylenia powierzchni wymiarowanej. Znak zbieżności razem z wartością liczbową umieszcza się przy osi symetrii lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu (a nie wzdłuż zarysu powierzchni) i zwrócony ostrzem w kierunku zbieżności powierzchni wymiarowanej. UWAGA (z dn. 19 IV 2022 r.): Obecnie przy wymiarowaniu stożków w zasadzie używa się wyłącznie pojęcia zbieżności. Pochylenie używane jest np. w wymiarowaniu klinów niesymetrycznych. Zbieżność używana jest też do wymiarowania ostrosłupów foremnych i klinów symetrycznych. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też przykład obliczeniowy. Klucze ampulowe
Klucze ampulowe są też nazywane kluczami trzpieniowymi kątowymi do wkrętów, śrub i korków z gniazdem sześciokątnym, lub kluczami trzpieniowymi fajkowymi sześciokątnymi. Inne spotykane nazwy zagraniczne to "umbrako" ("unbrako") oraz angielska "Allen key". Klucze płaskie − gniazda pod klucze − wyciąg
Normy związane:
− PN/M-82067 /październik 1948/ (PN-M-82067:1948) "Nawiercenia pod sześciokątne nakrętki i łby śrub". Klucze płaskie nazywane były widlastymi. Klucze − typowe rozwartości kluczy i podziałki gwintów metrycznych − wyciąg
Tu znajdziesz gniazda pod klucze płaskie − wyciąg. UWAGA (z dn. 04 VII 2018 r.): Nie w każdym przypadku podane w "najnowszych" normach rozwartości kluczy pokrywają się z rozwartościami stosowanymi w praktyce. Koła łańcuchowe, koła pasowe, koła zębate, sprzęgła − mocowanie piast na czopach wałów − przykłady
W przypadkach czopów obrabianych cieplnie, dla których zastosowano podcięcia obróbkowe, na rysunku zamiast promienia przejścia narysować należy linię grubą oznaczającą podcięcie. Przejście z czopa w kolejny stopień będzie miało wtedy kąt 90°. UWAGA (z dn. 28 VII 2023 r.): W projekcie podnośnika − w przypadku napędzanej śruby − można stosować zapinanie/mocowanie kół napędowych (np. zapadkowych) pierścieniem osadczym, mimo że rowek jest w znacznej odległości od końca śruby. Koła łańcuchowe − rozstawy kątowe zębów
Pomiędzy liczbą stopni i liczbą minut nie wprowadza się separatora (ani kropki, ani przecinka). Przykład prawidłowego zapisu: 15°39'. UWAGA (z dn. 08 VII 2023 r.): Liczba zębów koła łańcuchowego napędzającego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) nie powinna być mniejsza od 12(wartość uprzywilejowana/zalecana), a dla przekładni o wymaganej dużej pewności pracy nie mniejsza niż 19. Minimalna dopuszczalna liczba zębów koła łańcuchowego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) wynosi 9. Koła toczne / średnice toczne / okręgi toczne − sposób wyznaczania średnic
Średnice toczne powinny być wykorzystywane w obliczaniu wartości sił międzyzębnych. UWAGA (z dn. 30 VIII 2023 r.): Punkt styczności kół tocznych zwany jest punktem tocznym, biegunem zazębienia lub środkiem zazębienia. Koła zerowe / koła zębate zerowe − to koła niekorygowane
Koła zębate − moduły normalne − wyciąg
Normy związane:
− PN-ISO 54:2001 "Przekładnie zębate walcowe ogólnego przeznaczenia oraz dla przemysłu ciężkiego -- Moduły"; Moduły normalne nazywane są po prostu modułami. UWAGA (z dn. 15 V 2019 r.): Dla kół zębatych walcowych (PN-78/M-88502) dopuszcza się:
− stosowanie w przemyśle samochodowym modułów różniących się od podanych w normie. UWAGA (z dn. 03 I 2021 r., uzup. 18 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz, jak policzyć moduł czołowy. Moduł czołowy nie może być mniejszy od modułu normalnego. Koła zębate stożkowe − podstawowe parametry Koła zębate stożkowe − tablica danych technicznych − przykład
Norma związana:
Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. Koła zębate walcowe (*.pdf) − przykład (uproszczonego) rysunku wykonawczego (PZK...)
Na potrzeby wykonania rysunku przyjęto, że wysokość stopy zęba równa jest 1,2 mn. Na zajęciach Proj. PKM oraz Proj. NM wysokość stopy zęba będzie obliczana jako 1,25 mn. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r., uzup. 30 IV 2024 r.): Uproszczenia polegają na pominięciu koniecznych w zastosowaniach praktycznych tolerancji i odchyłek wymiarów, chropowatości powierzchni oraz na ograniczeniu liczby danych technicznych w tablicy. Tu znajdziesz znormalizowany przykład tablicy danych technicznych koła zębatego. 
Model koła z linku powyżej Koła zębate walcowe − siła międzyzębna − sposób wyznaczania składowych
Pomijając tarcie − wartość (przestrzennie skierowanej) wypadkowej siły międzyzębnej można wyznaczyć jako pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów sił składowych. Koła zębate walcowe − tablica danych technicznych − przykład
Mimo zamieszczenia w tablicy danych technicznych informacji o kierunku pochylenia linii zęba na rysunku wykonawczym musi być narysowany tzw. rodzaj linii zęba. UWAGA (z dn. 18 VIII 2023 r., uzup. 11 II 2024 r.): Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykład doboru wartości bicia dopuszczalnego uzębienia oraz odchyłki grubości zęba i wartości pomiarowej (*.pdf). UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r., uzup. 27 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-92/M-88503 (PN-M-88503:1992) "Przekładnie zębate walcowe i stożkowe -- Zarys odniesienia" (norma wycofana); − PN-ISO 53:2001 "Przekładnie zębate walcowe ogólnego przeznaczenia oraz dla przemysłu ciężkiego -- Zarys odniesienia" (norma zastępująca powyższą). Koła zębate zerowe − to koła niekorygowane
"Kołki walcowe" − norma: PN-89/M-85021 (PN-M-85021:1989) − wyciąg
Przykłady oznaczenia kołka walcowego o średnicy d=8 mm o wykonaniu dokładnym (A) i długości l=30 mm, bez powłoki ochronnej (przy zastosowaniu powłoki należy podać jej oznaczenie): Kołek walcowy 8m6×30 PN-89/M-85021, lub Kołek walcowy 8×30−A PN-89/M-85021 UWAGA (z dn. 08 II 2021 r., uzup. 09 VIII 2023 r.): Otwory na kołki walcowe należy wykonywać z tolerancją H7. Tolerancję taką można uzyskać w procesie rozwiercania. UWAGA (z dn. 05 IX 2023 r.): Rozwiercanie to proces precyzyjnej obróbki wykończeniowej otworów − wykonywany rozwiertakami. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Dla walcowych kołków z karbami wzdłużnymi (o średnicach >3 mm) stosuje się tolerancję H11, a dla walcowych kołków sprężystych gładkich − tolerancję H12. UWAGA (z dn. 18 II 2022 r.): Przywołana norma PN-89/M-85021 (PN-M-85021:1989) może być stosowana wyłącznie do celów dydaktycznych, gdyż została zastąpiona przez PN-EN ISO 2338:2002 "Kołki walcowe ze stali, niehartowane lub z austenitycznej stali nierdzewnej". Koło − obwód koła; długość okręgu: L = π d = 2 π r (gdzie d − średnica; r − promień).
Przepraszam wszystkich, których ten zapis uraził. Konstrukcje geometryczne − łuk styczny do okręgu i prostej − sposób wykreślania Konstrukcje geometryczne − łuk styczny do prostej przechodzący przez punkt nieleżący na tej prostej − sposób wykreślania Konstrukcje geometryczne − styczna do okręgu − sposób wykreślania Konstrukcje geometryczne − symetralna odcinka − sposób wykreślania Korekcja zazębienia − podział sumy współczynników korekcji między zębnik a koło − algorytm (*.pdf)
Współczynnik korekcji nazywany jest współczynnikiem przesunięcia zarysu. UWAGA (z dn. 10 VII 2018 r.): Przy założeniu, że z2 > z1 − dla rozdzielonej wg zamieszczonego algorytmu sumy współczynników korekcji mniejszej niż 1 zawsze x1 > x2 oraz x1 < 0,5. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r., uzup. 09 II 2025 r.): Dla przekładni z kołami o zębach skośnych podziału należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Tu znajdziesz wykres (*.pdf) do podziału sumy współczynników korekcji między zębnik a koło. UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Zębnikiem nazywane jest małe koło przekładni zębatej, kołem zaś duże koło. Korki gwintowane − norma: PN-65/M-73124 (PN-M-73124:1965) "Napędy i sterowanie hydrauliczne -- Korki gwintowane"
Przykład oznaczenia korka gwintowanego z łbem sześciokątnym (odmiana A) z gwintem M16×1,5: Korek A-M16×1,5 PN-65/M-73124 Korki gwintowane odmiany B mają wykonane gniazda sześciokątne. Obie odmiany korków wg PN-65/M-73124 (PN-M-73124:1965) mają nacięte gwinty drobnozwojne. Korki wg PN-65/M-73124 (PN-M-73124:1965) mają inne wymiary niż wg NM-61/90304, ale zwykle mogą być stosowane zamiennie, gdyż skoki gwintów dla danej średnicy mają jednakowe. Korki zamykające z gwintem metrycznym − norma NM-61/90304 − wyciąg
Przykład oznaczenia korka zamykającego z gwintem M16×1,5: Korek M16×1,5 NM-61/90304 Korki wg PN-65/M-73124 (PN-M-73124:1965) mają inne wymiary niż wg NM-61/90304, ale zwykle mogą być stosowane zamiennie, gdyż skoki gwintów dla danej średnicy mają jednakowe. UWAGA (z dn. 19 II 2018 r.): Korki zamykające mogą posłużyć jako korki wlewowe i jako spustowe. Korki zamykające mają nacięte gwinty drobnozwojne. Krawędzie teoretyczne − wymiarowanie z punktów przecięcia krawędzi teoretycznych Krążki dociskowe − zespoły podkładek / krążków dociskowych − wyciąg z norm zakładowych
Tu znajdziesz nakiełki z gwintem. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 14 II 2022 r., uzup. 29 XI 2023 r.): Średnica zewnętrzna podkładki dociskowej zawsze jest większa od średnicy czopa, na którym jest osadzony dociskany element, zatem w jej oznaczeniu (w odróżnieniu np. od oznaczania pierścieni osadczych zewnętrznych) nie podaje się średnicy czopa, tylko wartość wielkości średnicy zewnętrznej podkładki, zalecaną w odpowiadającym zakresie średnic czopa. UWAGA (z dn. 17 IV 2019 r.): Przykład oznaczenia zespołu podkładki dociskowej z podkładką o średnicy zewnętrznej D = 45 mm: Zespół podkładki dociskowej 45 NM-67/90848 UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 27 VI 2022 r.): Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) nakiełków z gwintem ani czopów końcowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r., uzup. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz: Kreskowanie − graficzne przedstawianie wybranych materiałów
Kreskowanie należy wykonywać liniami cienkimi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r.): Pole przekroju lub kładu może być oznaczone przez kreskowanie podstawowe niezależnie od rodzaju materiału. UWAGA (z dn. 14 VI 2018 r.): Elementy z takiego samego materiału (np. stalowe) muszą być rozróżnione np. przez zmianę kąta kreskowania (prawokątne na lewokątne) i / lub podziałki kreskowania (odstępu między liniami kreskowania). Krój czcionki zalecany do stosowania na rysunkach technicznych (*.zip)
Czcionki / fonty wyświetlą się prawidłowo dopiero po ich zainstalowaniu i ponownym uruchomieniu przeglądarki. Do stosowania w najnowszych systemach zalecam czcionkę "FL Pismo Techniczne". Krzyżowanie linii rysunkowych − przykłady
Linie rysunkowe powinny krzyżować się na odcinkach ciągłych. Nie powinny krzyżować się na kropkach lub przechodzić przez puste miejsca (tzw. odstępy). Wyjątkiem są dwie przecinające się linie kropkowe, dla których krzyżowanie linii musi być na kropce. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Dodano przykłady dotyczące krzyżowania się i styku linii (bezbłędny i z błędami). Zobacz też inne przykłady błędów. Książki i skrypty − polecane do przedmiotów: Podstawy Konstrukcji Maszyn; Napędy Mechaniczne i Podstawy Zapisu Konstrukcji...
Niektóre wymienione w połączeniu pozycje literaturowe mają nowsze wydania − w miarę możliwości należy z nich korzystać. UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r.): Najlepszą "pozycją literaturową" są notatki z zajęć. Kula − wymiarowanie powierzchni kulistych (sferycznych)
Do wymiarowania promieni lub średnic powierzchni kulistych (sferycznych) używano dawniej oznaczenia OR... (albo z dużym "kółkiem" ΟR...) lub O∅... (Ο∅...), a także: Kula R... lub Kula ∅... (słowo Kula zwykle pisane było wielką literą). Kulisty przegub − obliczenia / sprawdzenie wg wzoru Hertza
Z punktu widzenia technologii wykonania − przy doborze wielkości promieni: wklęsłej powierzchni kulistej (większego) i wypukłej powierzchni kulistej (mniejszego) najlepiej przyjąć wartości całkowite (z różnicą R − r = 1 mm). UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Tu znajdziesz moduły Younga oraz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. UWAGA (z dn. 04 VII 2018 r.): Podany wzór dotyczy współpracy wypukłej powierzchni kulistej o promieniu r z wklęsłą powierzchnią kulistą o promieniu R. Inne przypadki wymagają zastosowania innych wzorów. UWAGA (z dn. 02 IV 2020 r.): Tu znajdziesz sposób wymiarowania powierzchni kulistych (sferycznych). UWAGA (z dn. 29 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład współpracy wypukłego, kulistego zakończenia śruby podnośnika i wkładki z wklęsłym gniazdem kulistym z omówionymi często spotykanymi błędami. kv − współczynnik prędkości poślizgu dla sprzęgieł ciernych − wzór LH − oznaczenie gwintu lewego/lewoskrętnego
Dla gwintów lewych w oznaczeniu należy dodać zapis LH − np. Tr48×8LH. Dawniej stosowano zapis ze słowem lewy − np. lewy Tr48×8. Gwinty lewe zalecane są do zastosowania w konstrukcjach podnośników jednostopniowych i teleskopowych z obracaną śrubą, by przy naturalnym ruchu ręki (dla osób praworęcznych) spowodować podnoszenie ciężaru (wykręcanie śruby). UWAGA (z dn. 02 X 2023 r.): Norma związana:
Liczba analogii stereomechanicznej / współczynnik kształtu (zarysu) zęba − YF − wykres do wydruku (*.pdf)
Dla przekładni z kołami o zębach skośnych doboru współczynnika YF należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Liczba π − dokładniej niż pamiętasz Liczba pierwsza to taka liczba naturalna większa od 1, która ma dokładnie dwa dzielniki naturalne: jedynkę i samą siebie. Liczby, które nie są pierwsze, są złożone.
Liczby względnie pierwsze − (co najmniej dwie) liczby całkowite, które nie mają innych poza jedynką wspólnych dzielników w rozkładzie na czynniki pierwsze, lub równoważnie − ich największym wspólnym dzielnikiem jest jedność. Liczba wpływu materiału dla naprężeń stykowych boku zęba − ZM − wzór
Tu znajdziesz moduły Younga oraz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r.): Liczba ta jest mianowana − mianem jest pierwiastek z MPa. Liczba zębów zastępcza − zv − sposób wyznaczania
Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r., uzup. 20 IV 2020 r.): Zastępczych liczb zębów należy używać do podziału sumy współczynników korekcji dla przekładni z kołami o zębach skośnych. Zastępczych liczb zębów należy używać do doboru współczynników YF dla przekładni z kołami o zębach skośnych. Liczby pierwsze − patrz liczba pierwsza
Liczby względnie pierwsze − (co najmniej dwie) liczby całkowite, które nie mają innych poza jedynką wspólnych dzielników w rozkładzie na czynniki pierwsze, lub równoważnie − ich największym wspólnym dzielnikiem jest jedność. Liczby Poissona (współczynniki Poissona) wybranych grup materiałów − wartości orientacyjne
Tu znajdziesz moduły Younga − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. Liczby wymiarowe wymiarów kątowych − zasady umieszczania
Dla obszarów zaznaczonych kolorem "różowym" liczby wymiarowe należy podawać np. stosując linie odniesienia, nad którymi wpisuje się liczby wymiarowe. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): Pomiędzy liczbą stopni i liczbą minut nie wprowadza się separatora (ani kropki, ani przecinka). Przykład prawidłowego zapisu: 15°39'. Liczby wymiarowe wymiarów liniowych − zasady umieszczania
Dla obszarów zaznaczonych kolorem "różowym" liczby wymiarowe należy podawać stosując linie odniesienia, nad którymi wpisuje się liczby wymiarowe. UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r.): Liczby wymiarowe niezgodne z wymiarami liniowymi przedstawionymi w danej podziałce rysunku (z wyjątkiem stosowania załamania linii wymiarowych promieni) należy podkreślić prostą, grubą linią − tu znajdziesz przykład. Załamanie linii wymiarowych promieni stosuje się w przypadkach, gdy konieczne jest zlokalizowanie środka łuku (gdy środek łuku znajduje się poza granicami miejsca będącego do dyspozycji). UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Liczby względnie pierwsze(WIKIPEDIA)
Liczby zębów kół zębatych nie muszą być liczbami pierwszymi. Linia zęba − kąt pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym − sposób wyznaczania
Kąt pochylenia linii śrubowej zębów skośnych jest inny na walcu zasadniczym a inny na podziałowym, wierzchołkowym czy tocznym. Linia śrubowa gwintu − kąt wzniosu linii śrubowej − sposób wyznaczania
Przedstawiony sposób wyznaczania dotyczy gwintu jednokrotnego i wielokrotnego. UWAGA (z dn. 14 III 2019 r.): Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. Linia zygzakowa/zygzakowata − wymiary zygzaka oraz zasady rysowania linii równoległych z zygzakiem
Narysowanie linii zygzakowej linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 19 II 2020 r.): Linie zygzakowe (zgodnie z obowiązującymi wymaganiami) muszą być przeciągnięte poza zarys rzutu 2 do 4 mm, natomiast linie ciągłe odręczne prowadzone są na rzucie (kończą się na zarysie) − zobacz przykład. Linie odniesienia i linie wskazujące − przykłady prawidłowego i błędnego użycia w wymiarowaniu
Linie wskazujące nie powinny się przecinać / krzyżować z innymi liniami odniesienia, liniami wskazującymi lub ich grotami strzałek. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r., uzup. 26 XI 2020 r. i 07 VIII 2023 r.): Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 11 IX 2023 r., uzup. 29 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 6433:2012 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Oznaczenie części". Linie osiowe − osie symetrii − zasady rysowania
Najczęstszym błędem rysunkowym jest brak osi symetrii (tzw. linii osiowej). Oś symetrii należy rysować linią cienką z długą kreską (o długości równej ~24 szerokościom linii cienkiej) i kropką (w zasadzie kreską o całkowitej długości nieprzekraczającej 1,5 szerokości linii cienkiej; przerwy między kreskami ~3 szerokości linii cienkiej). Linie osiowe powinny zaczynać się i kończyć kreską. Szczegóły dotyczące wyznaczania długości kreski długiej (np. w systemach CAD) podano np. w PN-EN ISO 128-21:2006, lub normie zastępującej. Normy związane:
− PN-EN ISO 128-2:2023-05 "Dokumentacja techniczna wyrobu (TPD) -- Zasady ogólne przedstawiania -- Część 2: Zasady podstawowe dotyczące linii" (norma zastępująca powyższą). Linie przenikania teoretycznego − linie teoretyczne − krawędzie teoretyczne − wymiarowanie z punktów przecięcia krawędzi teoretycznych Linie rysunkowe − krzyżowanie linii
Linie rysunkowe powinny krzyżować się na odcinkach ciągłych. Nie powinny krzyżować się na kropkach lub przechodzić przez puste miejsca (tzw. odstępy). Wyjątkiem są dwie przecinające się linie kropkowe, dla których krzyżowanie linii musi być na kropce. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Dodano przykłady dotyczące krzyżowania się i styku linii (bezbłędny i z błędami). Zobacz też inne przykłady błędów. Linie rysunkowe − odstępy pomiędzy liniami rysunkowymi
Specjalne wymagania dotyczące powierzchni elementów oznacza się linią punktową grubą, która powinna być narysowana w odległości ok. 1 mm (min. 0,8 mm) od zarysu przedmiotu. Linie rysunkowe − podział linii; szerokości linii
Dawniej szerokości linii nazywane były grubościami. Linie rysunkowe − styk linii
Linie rysunkowe powinny stykać się na odcinkach ciągłych. Nie powinny stykać się na kropkach lub dochodzić do pustych miejsc (tzw. odstępów). Wyjątkiem są linie kropkowe, dla których styk linii musi być na kropce. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Dodano przykłady dotyczące krzyżowania się i styku linii (bezbłędny i z błędami). Zobacz też inne przykłady błędów. Linie rysunkowe − linie z zygzakiem − wymiary zygzaka; zasady rysowania linii równoległych z zygzakami
Narysowanie linii zygzakowej linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 19 II 2020 r.): Linie zygzakowe (zgodnie z obowiązującymi wymaganiami) muszą być przeciągnięte poza zarys rzutu 2 do 4 mm, natomiast linie ciągłe odręczne prowadzone są na rzucie (kończą się na zarysie) − zobacz przykład. "Linie teoretyczne" − linie przenikania teoretycznego − krawędzie teoretyczne − wymiarowanie z punktów przecięcia krawędzi teoretycznych Linie wskazujące i linie odniesienia − przykłady prawidłowego i błędnego użycia w wymiarowaniu
Linie wskazujące nie powinny się przecinać / krzyżować z innymi liniami odniesienia lub wskazującymi. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r., uzup. 26 XI 2020 r. i 07 VIII 2023 r.): Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 11 IX 2023 r., uzup. 29 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 6433:2012 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Oznaczenie części". Linie wymiarowe − groty strzałek linii wymiarowych − zalecenia
Dopuszczalne jest zastępowanie grotów strzałek cienkimi (lub o grubości linii cyfr wymiarowych) kreskami o długości co najmniej 3,5 mm, nachylonymi pod kątem 45° do linii wymiarowych, lub kropkami o średnicy ok. 1 mm − szczególnie w przypadkach, gdy na groty strzałek nie ma wystarczająco dużo miejsca. UWAGA (z dn. 06 VIII 2023 r., uzup. 12 XII 2023 r.): Długość grota 2,5÷4 mm, kąt rozwarcia ostrza grota 15°÷20°, grot zamknięty zaczerniony. Pomocnicza linia wymiarowa (rysowana linią cienką) powinna być przeciągnięta ~2 mm za punkt zetknięcia z główną linią wymiarową. W praktyce długość przeciągnięcia rysuje się w przybliżeniu równą połowie długości grota. Na danym rysunku wszystkie groty narysowanych strzałek powinny być jednakowe − dotyczy to grotów linii wymiarowych, grotów linii wskazujących (tzw. odnośników), grotów linii połączonych z ramką oznaczenia tolerancji (kształtu, położenia, tolerancji złożonych), grotów strzałek oznaczających tolerancję bicia. Linie zębów / linia zęba − kąty pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym − sposób wyznaczania
Kąt pochylenia linii śrubowej zębów skośnych jest inny na walcu zasadniczym a inny na podziałowym, wierzchołkowym czy tocznym. Linie zębów / linia zęba − kierunki pochylenia (rodzaje, symbole) linii zębów
Jeśli koła zębate są przedstawione w zazębieniu, zaleca się, aby rodzaj linii zęba był przedstawiony tylko na jednym kole. Literatura − polecana do przedmiotów: Podstawy Konstrukcji Maszyn; Napędy Mechaniczne i Podstawy Zapisu Konstrukcji...
Niektóre wymienione w połączeniu pozycje literaturowe mają nowsze wydania − w miarę możliwości należy z nich korzystać. UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r.): Najlepszą "pozycją literaturową" są notatki z zajęć. Litery greckiego alfabetu − nazwy liter
Do oznaczania widoków i przekrojów nie stosuje się liter alfabetu greckiego, ani liter I, O, Q, R, X. Łańcuchowe koła − rozstawy kątowe zębów
Pomiędzy liczbą stopni i liczbą minut nie wprowadza się separatora (ani kropki, ani przecinka). Przykład prawidłowego zapisu: 15°39'. UWAGA (z dn. 08 VII 2023 r. uzup. 28 XI 2023 r.): Liczba zębów koła łańcuchowego napędzającego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) nie powinna być mniejsza od 12(wartość uprzywilejowana/zalecana), a dla przekładni o wymaganej dużej pewności pracy nie mniejsza niż 19. Minimalna dopuszczalna liczba zębów koła łańcuchowego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) wynosi 9. Normy związane:
− PN-77/M-84168 (PN-M-84168:1977) "Łańcuchy napędowe rolkowe";
Łańcuch 28B-2-88 Łańcuchowe przekładnie − przełożenia
Liczba zębów koła łańcuchowego napędzającego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) nie powinna być mniejsza od 12(wartość uprzywilejowana/zalecana), a dla przekładni o wymaganej dużej pewności pracy nie mniejsza niż 19. Minimalna dopuszczalna liczba zębów koła łańcuchowego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) wynosi 9. Normy związane:
− PN-77/M-84168 (PN-M-84168:1977) "Łańcuchy napędowe rolkowe";
Łańcuch 28B-2-88 Łożyska − instrukcja obsługi programu "lozyska'99" (Loz99.exe) (*.pdf)
Instrukcja zawiera opis wybranych funkcji programu. Tu znajdziesz HELP programu "lozyska'99". Łożyska toczne − dopuszczalne odchyłki współosiowości łożysk
Tu znajdziesz zalecane tolerancje i odchyłki dla czopów łożyskowych łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 I 2024 r.): Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 23 XII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też tolerancję bicia osiowego powierzchni oporowej łożyska. UWAGA (z dn. 11 III 2020 r., uzup. 21 XII 2020 r. i 01 II 2022 r.): Dodano sposób oznaczania tolerancji współosiowości i walcowości czopa na rysunkach wałów. Wysokość (pisanych pismem prostym) liter i cyfr w ramkach powinna być równa wysokości h zastosowanego pisma. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Łożyska toczne − dopuszczalne kąty ugięcia (wychylenia kątowe, kąty "obrotu") wału − wartości orientacyjne
W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. "Łożyska toczne -- Łożyska kulkowe" − norma: PN-85/M-86100 (PN-M-86100:1985)
Przykład oznaczenia łożyska kulkowego serii 62 o średnicy wewnętrznej 25 mm: Łożysko kulkowe 6205 PN-85/M-86100 Dla typowych łożysk o średnicach wewnętrznych ≥ 20 mm ostatnie 2 cyfry (z pominięciem zer dla oznaczeń 04, 05, 06, 07, 08, 09) pomnożone przez 5 mm dają w wyniku ich średnicę wewnętrzną. UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Oznaczenia średnic wewnętrznych łożysk ≥ 10 mm i < 20 mm: 00 → 10 mm; 01 → 12 mm; 02 → 15 mm; 03 → 17 mm. "Łożyska toczne -- Łożyska kulkowe skośne" − norma: PN-87/M-86160
Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 12 II 2022 r.): Przykład oznaczenia łożyska kulkowego skośnego jednorzędowego, jednokierunkowego z pierścieniem zewnętrznym i wewnętrznym z jednym obrzeżem, z kątem działania α = 40° serii 73 B o średnicy wewnętrznej 55 mm: Łożysko kulkowe skośne 7311B PN-87/M-86160 Dla typowych łożysk o średnicach wewnętrznych ≥ 20 mm ostatnie 2 cyfry (z pominięciem zer dla oznaczeń 04, 05, 06, 07, 08, 09) pomnożone przez 5 mm dają w wyniku ich średnicę wewnętrzną. UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Oznaczenia średnic wewnętrznych łożysk ≥ 10 mm i < 20 mm: 00 → 10 mm; 01 → 12 mm; 02 → 15 mm; 03 → 17 mm. "Łożyska toczne -- Łożyska stożkowe metryczne" − norma: PN-ISO 355:1997
Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 12 II 2022 r.): Przykład oznaczenia łożyska stożkowego jednorzędowego serii 302 o średnicy wewnętrznej 75 mm: Łożysko stożkowe 30215 PN-ISO 355:1997 Dla typowych łożysk o średnicach wewnętrznych ≥ 20 mm ostatnie 2 cyfry (z pominięciem zer dla oznaczeń 04, 05, 06, 07, 08, 09) pomnożone przez 5 mm dają w wyniku ich średnicę wewnętrzną. UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Oznaczenia średnic wewnętrznych łożysk ≥ 10 mm i < 20 mm: 00 → 10 mm; 01 → 12 mm; 02 → 15 mm; 03 → 17 mm. "Łożyska toczne -- Łożyska walcowe" − norma: PN-86/M-86180 (PN-M-86180:1986)
Przykład oznaczenia łożyska walcowego z pierścieniem wewnętrznym bez obrzeży serii NU2 o średnicy wewnętrznej 50 mm: Łożysko walcowe NU210 PN-86/M-86180 Dla typowych łożysk o średnicach wewnętrznych ≥ 20 mm ostatnie 2 cyfry (z pominięciem zer dla oznaczeń 04, 05, 06, 07, 08, 09) pomnożone przez 5 mm dają w wyniku ich średnicę wewnętrzną. UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Oznaczenia średnic wewnętrznych łożysk ≥ 10 mm i < 20 mm: 00 → 10 mm; 01 → 12 mm; 02 → 15 mm; 03 → 17 mm. "Łożyska toczne -- Nakrętki łożyskowe" − norma: PN-82/M-86478 (PN-M-86478:1982)
Przykład oznaczenia nakrętki łożyskowej z czterema rowkami, szeregu B (nie podawanego w oznaczeniu) z gwintem M50×1,5: Nakrętka łożyskowa KM10 PN-82/M-86478 Dla znormalizowanych nakrętek łożyskowych o średnicach nominalnych gwintu ≥ 20 mm pomnożenie cyfry bądź liczby oznaczenia przez 5 mm daje w wyniku ich średnicę gwintu (drobnozwojnego). Skok należy dobrać np. z normy przedmiotowej. UWAGA (z dn. 17 I 2025 r.): Tu znajdziesz szerokości/grubości nakrętek łożyskowych. "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe" − norma: PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982)
Przykład oznaczenia podkładki zębatej serii MB o średnicy otworu 50 mm: Podkładka zębata MB10 PN-82/M-86482 Dla znormalizowanych podkładek zębatych o średnicach otworów ≥ 20 mm pomnożenie cyfry bądź liczby oznaczenia przez 5 mm daje w wyniku ich średnicę wewnętrzną. UWAGA (z dn. 01 XII 2023 r., uzup. 15 I 2025 r.): Tu znajdziesz grubości podkładek zębatych. Spotkać można podkładki o rozszerzonym oznaczeniu − np. (wg katalogu FAG) MB50A − litera A na końcu oznacza inną (większą) grubość podkładki niż standardowo stosowane. Łożyska toczne − przekroje wybranych łożysk (kulkowego zwykłego, stożkowego, walcowego i kulkowego skośnego) w I (pierwszym) stopniu uproszczenia
W projektach NM, PKM i PZKiGW łożyska należy rysować w I (pierwszym) stopniu uproszczenia − czyli tak jak w zamieszczonych przykładach − z zachowaniem proporcji wymiarowych. UWAGA (z dn. 17 I 2022 r.): Dodano przekroje łożysk kulkowych jednostronnie zamkniętych (ozn. Z lub ZR) i dwustronnie zamkniętych (ozn. 2ZR lub 2Z, lub ZZ). UWAGA (z dn. 19 II 2020 r.): Dodano przekroje łożysk walcowych: NUP; NJ; N. UWAGA (z dn. 09 VII 2018 r., uzup. 28 XII 2020 r.): Kreskowanie pierścieni powinno być jednakowe. Na rysunku łożyska walcowego serii NUP dla stykających się elementów zastosowano przesunięcie kreskowania o połowę podziałki kreskowania. Łożyska toczne − umowny zapis łożyska w widoku
Odwzorowanie dotyczy wszystkich łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 8826-1:1998 "Rysunek techniczny -- Łożyska toczne -- Przedstawianie umowne ogólne"; − PN-EN ISO 8826-2:2002 "Rysunek techniczny -- Łożyska toczne -- Część 2: Przedstawianie umowne szczegółowe". Łożyska toczne − zalecane tolerancje czopów i ich odchyłki
Wyciąg ograniczono do przypadków ruchomego wału i normalnych obciążeń. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r., uzup. 16 VIII 2023 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Normy związane:
− PN-70/M-86416 (PN-M-86416:1970) "Łożyska toczne -- Wytyczne wykonania miejsc osadzenia łożysk". Łożyskowanie − przykłady łożyskowania w układzie "O" − napinanie na wale
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 03 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "O" nazywane jest rozbieżnym. UWAGA (z dn. 29 VI 2023 r.): Ze względu na konieczność smarowania − w układach rzeczywistych należy zastosować np. pokrywy łożyskowe zamknięte (wg NM-67/30331). UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Ząb podkładki może być narysowany również − jako zagięty do dna rowka w nakrętce. Ząb nie powinien być kreskowany. Narysowanie zagiętych dwóch zębów podkładki w jednej nakrętce jest błędem dyskwalifikującym. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Łożyskowanie − przykłady łożyskowania w układzie "X" − napinanie w obudowie
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "X" nazywane jest zbieżnym. UWAGA (z dn. 26 VI 2018 r.): Tu znajdziesz (częściowo uproszczony) rysunek wyjaśniający kształt elementu dociskającego łożysko. UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Patrz też − uwagi z przykładu dotyczącego łożyskowania w układzie "O". UWAGA (z dn. 31 V 2019 r.): Gwint wykonano w obudowie, która nie jest dzielona − zobacz kreskowanie. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Łożyskowanie − przykłady mocowania łożysk kulkowych na wale
W przypadkach czopów obrabianych cieplnie, dla których zastosowano podcięcia obróbkowe, na rysunku zamiast promienia przejścia narysować należy linię grubą oznaczającą podcięcie. Przejście z czopa w kolejny stopień będzie miało wtedy kąt 90°. UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r.): Przykłady zawierają przypadki łożysk "pływających" w obudowie (tzw. podpór przesuwnych/ruchomych), czyli takich, które w przedstawionej konstrukcji nie przenoszą obciążeń wzdłużnych. UWAGA (z dn. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz − przykłady mocowania piast kół/sprzęgieł na wale. Łuk styczny do okręgu i prostej − sposób wykreślania Łuk styczny do prostej przechodzący przez punkt nieleżący na tej prostej − sposób wykreślania Materiały − graficzne przedstawianie wybranych materiałów
Kreskowanie należy wykonywać liniami cienkimi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r.): Pole przekroju lub kładu może być oznaczone przez kreskowanie podstawowe niezależnie od rodzaju materiału. UWAGA (z dn. 14 VI 2018 r.): Elementy z takiego samego materiału (np. stalowe) muszą być rozróżnione np. przez zmianę kąta kreskowania (prawokątne na lewokątne) i / lub podziałki kreskowania (odstępu między liniami kreskowania). Materiały konstrukcyjne − liczba wpływu materiału dla naprężeń stykowych boku zęba − ZM − wzór
Tu znajdziesz moduły Younga oraz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r.): Liczba ta jest mianowana − mianem jest pierwiastek z MPa. Materiały konstrukcyjne − liczby Poissona (współczynniki Poissona) wybranych grup materiałów − wartości orientacyjne
Poniżej znajdziesz moduły Younga − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. Materiały konstrukcyjne − moduły Younga wybranych grup materiałów − wartości orientacyjne
Powyżej znajdziesz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. Materiały konstrukcyjne − symbole (EN / DIN) i numery materiałów Materiały stosowane na wały maszynowe; śruby mechanizmowe i in. − właściwości
W tabelach podano "stare" i niektóre nowe symbole (oznaczenia) materiałów. W linku powyżej podano niektóre symbole (EN / DIN) i odpowiadające im numery materiałów.
UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): W Polsce obowiązuje metoda rzutowania europejskiego (metoda E). Międzynarodowy Układ Jednostek Miar − układ SI − (fr.) Système international d'unités
Tu znajdziesz: Międzyosiowa odległość kół zębatych − wpływ zmiany odległości osi kół na geometrię zazębienia ewolwentowego
UWAGA (z dn. 09 IX 2023 r.): Kąt przyporu toczny w przekroju czołowym bywa nazywany "potrzebnym" kątem przyporu. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Zastosowano typowe oznaczenia stosowane w "rozważaniu" geometrii zazębienia. Międzyosiowe odległości kół przekładni zębatych − wyciąg
Odchyłkę odległości osi należy policzyć ze wzoru: Δaw=±0,5⋅IT10(aw) gdzie IT10 to klasa tolerancji normalnych (dawniej wielkość pola tolerancji) dobrana dla wartości rzeczywistej/znormalizowanej odległości osi aw. Przykład: dla aw=140 mm ⇒ IT10=160 μm ⇒ Δaw=±0,08 mm. UWAGA (z dn. 30 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-83/M-88516 (PN-M-88516:1983) "Reduktory walcowe ogólnego przeznaczenia -- Podstawowe parametry" (norma wycofana, zastąpiona przez powyższą). Międzyzębna siła − sposób wyznaczania składowych
Pomijając tarcie − wartość (przestrzennie skierowanej) wypadkowej siły międzyzębnej można wyznaczyć jako pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów sił składowych. Minimalny/najmniejszy promień bezwładności przekroju − dla przekroju okrągłego (Proj. PKM I)
Tu znajdziesz momenty powierzchniowe, wskaźniki wytrzymałości i pola powierzchni wybranych przekrojów. Mocowanie elementów na czopach − przykłady mocowania łożysk
W przypadkach czopów obrabianych cieplnie, dla których zastosowano podcięcia obróbkowe, na rysunku zamiast promienia przejścia narysować należy linię grubą oznaczającą podcięcie. Przejście z czopa w kolejny stopień będzie miało wtedy kąt 90°. UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r.): Przykłady zawierają przypadki łożysk "pływających" w obudowie (tzw. podpór przesuwnych/ruchomych), czyli takich, które w przedstawionej konstrukcji nie przenoszą obciążeń wzdłużnych. Mocowanie elementów na czopach − przykłady mocowania piast kół (łańcuchowych, pasowych, zębatych) i piast sprzęgieł na czopach wałów
W przypadkach czopów obrabianych cieplnie, dla których zastosowano podcięcia obróbkowe, na rysunku zamiast promienia przejścia narysować należy linię grubą oznaczającą podcięcie. Przejście z czopa w kolejny stopień będzie miało wtedy kąt 90°. UWAGA (z dn. 28 VII 2023 r.): W projekcie podnośnika − w przypadku napędzanej śruby − można stosować zapinanie/mocowanie kół napędowych (np. zapadkowych) pierścieniem osadczym, mimo że rowek jest w znacznej odległości od końca śruby.
Moduł czołowy nie może być mniejszy od modułu normalnego. Moduły normalne (moduł normalny) − wyciąg
Normy związane:
− PN-ISO 54:2001 "Przekładnie zębate walcowe ogólnego przeznaczenia oraz dla przemysłu ciężkiego -- Moduły". Moduły normalne nazywane są po prostu modułami. UWAGA (z dn. 15 V 2019 r.): Dla kół zębatych walcowych (PN-78/M-88502) dopuszcza się:
− stosowanie w przemyśle samochodowym modułów różniących się od podanych w normie. UWAGA (z dn. 03 I 2021 r., uzup. 18 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz, jak policzyć moduł czołowy. Moduł czołowy nie może być mniejszy od modułu normalnego. Moduły Younga wybranych grup materiałów − wartości orientacyjne
Tu znajdziesz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. Momenty powierzchniowe, wskaźniki wytrzymałości i pola powierzchni wybranych przekrojów
Obwód koła; długość okręgu: L = π d = 2 π r (gdzie d − średnica; r − promień). Przepraszam wszystkich, których ten zapis uraził. Multiplikator to przekładnia zwiększająca prędkość obrotową − przekładnia przyspieszająca
Przełożenia multiplikatorów są mniejsze od jedności. Naciski dopuszczalne (powierzchniowe) − w obliczaniu połączeń wpustowych
Połączenia wpustowe należy obliczać na nacisk powierzchniowy ( pdop ) przyjmując parametry najsłabszego materiału. UWAGA (z dn. 18 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz przykłady doboru wpustów: W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. Naciski dopuszczalne (powierzchniowe) − w obliczaniu połączeń wielowypustowych
Połączenia wielowypustowe należy obliczać na nacisk powierzchniowy ( pdop ) przyjmując parametry najsłabszego materiału. Najmniejszy/minimalny promień bezwładności przekroju − dla przekroju okrągłego (Proj. PKM I)
Tu znajdziesz momenty powierzchniowe, wskaźniki wytrzymałości i pola powierzchni wybranych przekrojów. Nakiełki − oznaczanie na rysunkach nakiełków "dopuszczalnych", "niedopuszczalnych" i "wymaganych" w gotowym wyrobie
W oznaczeniu nakiełka na rysunku nie należy podawać numerów normy na nawiertaki (PN-80/M-59682 (PN-M-59682:1980) "Narzędzia do skrawania metali -- Nawiertaki do nakiełków 60 stopni") − należy podać numer normy na nakiełki (np. PN-83/M-02499 (PN-M-02499:1983) "Nakiełki wewnętrzne 60 stopni" lub PN-EN ISO 6411:2002 "Rysunek techniczny -- Przedstawianie uproszczone nakiełków wewnętrznych"). Przykłady oznaczania nakiełków podano w połączeniach zamieszczonych poniżej. Nakiełki wewnętrzne (odmiany A, B i R) − wymiary − norma: PN-83/M-02499 (PN-M-02499:1983) "Nakiełki wewnętrzne 60 stopni"
Nakiełki chronione (odmiany B) stosowane są dla materiałów wymagających obróbki cieplnej, gdyż zabezpieczają powierzchnię o kącie 60° przed uszkodzeniem np. podczas "wędrowania" przedmiotu (np. wału) z działu obróbki mechanicznej na dział obróbki cieplnej czy cieplno-chemicznej i z powrotem. Ponadto nakiełki te są stosowane tam, gdzie powierzchnia czołowa nie powinna mieć nierówności spowodowanych tzw. wybiciem materiału przez kieł (np. kuliste zakończenie śruby podnośnika − Proj. PKM I). Norma związana:
"Nakiełki z gwintem" − norma: PN-75/M-02497 (PN-M-02497:1975) − wyciąg
Wymiarując nakiełki z gwintem (np. w powiększeniu) należy podać pełne oznaczenie gwintu − np. M12. Oznaczając je na "odnośniku" (czyli przy użyciu linii odniesienia z linią wskazującą) podaje się jedynie wartość średnicy nominalnej gwintu − np. 12. Nakiełki z gwintem służą do współpracy z zespołami podkładek dociskowych. Mogą być one pomocne również przy montowaniu elementów (kół, łożysk, sprzęgieł) na czopy. UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 27 VI 2022 r.): Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) nakiełków z gwintem ani czopów końcowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). Nakrętka i śruba − "poglądowe" rysunki wykonawcze (PZK...)
Wysokość nakrętek znormalizowanych równa jest w przybliżeniu 0,8 średnicy gwintu (Hn = ~0,8·Md). UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Gwinty należy wymiarować np. wyciągając pomocnicze linie wymiarowe z ich średnicy zewnętrznej − wymiary oznaczone Md. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): W rysunkach zestawieniowych / złożeniowych, w których widoczne są śruby i nakrętki pomija się rysowanie powierzchni o kącie 30°. UWAGA (z dn. 13 IV 2018 r.): Na rysunku śruby zastosowano dwa sposoby przerwania przedmiotu wykorzystując dwie linie z zygzakiem (nazywane czasem liniami zygzakowymi) oraz dwie linie faliste (tzw. ciągłe odręczne). Linie zygzakowe (zgodnie z obowiązującymi wymaganiami) muszą być przeciągnięte poza zarys rzutu 2 do 4 mm, natomiast linie ciągłe odręczne prowadzone są na rzucie (kończą się na zarysie). Wymiar "z" zakończenia śruby (dla fazy z × 45°) powinien być w przybliżeniu równy skokowi gwintu P. Maksymalna (dopuszczalna) długość gwintu o niepełnym zarysie wynosi 2 · P. Wymiar "s" fazy w nakrętce (dla kąta fazy 120°) powinien być równy co najmniej połowie skoku gwintu. Maksymalna wielkość średnicy fazy wg zaleceń ogólnych nie powinna przekraczać 1,05 · d (wymiaru tego nie podaje się na typowym rysunku wykonawczym nakrętki, gdyż podawany jest wymiar szerokości / głębokości fazy "s"). UWAGA (z dn. 18 II 2020 r.): Tu znajdziesz wymiary zygzaka linii z zygzakiem. UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): Narysowanie linii zygzakowej linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Linia wymiarowa powinna być ciągła nawet wtedy, gdy element, którego dotyczy pokazano jako przerwany/skrócony. 
Nakrętki − norma: PN-86/M-82144 (PN-M-82144:1986) "Nakrętki sześciokątne"
Przykład oznaczenia nakrętki sześciokątnej z gwintem M10, stalowej, o własnościach mechanicznych klasy 6, dokładnej (A), bez powłoki ochronnej: Nakrętka M10−6−A PN-86/M-82144 Przywołana norma może być stosowana wyłącznie do celów dydaktycznych, gdyż została zastąpiona przez:
− PN-EN 24034:1999 "Nakrętki sześciokątne -- Klasa dokładności C"; − PN-EN 28673:1999 "Nakrętki sześciokątne (odmiana 1) z gwintem metrycznym drobnozwojnym -- Klasy dokładności A i B". Normy związane zastępujące wymienione powyżej:
− PN-EN ISO 4034:2013-06 "Nakrętki sześciokątne (odmiana 1) -- Klasa dokładności C"; − PN-EN ISO 8673:2013-06 "Nakrętki sześciokątne (odmiana 1) z gwintem metrycznym drobnozwojnym -- Klasy dokładności A i B". Tu znajdziesz przykłady znormalizowanych oznaczeń śrub z łbem sześciokątnym z gwintem na całej długości trzpienia i z gwintem na części długości trzpienia. Nakrętki i śruby − podziałki gwintów metrycznych (o skoku zwykłym) i rozwartości kluczy (PZK...)
Tu znajdziesz gniazda pod klucze płaskie − wyciąg. Nakrętki łożyskowe − norma: PN-82/M-86478 (PN-M-86478:1982) "Łożyska toczne -- Nakrętki łożyskowe"
Przykład oznaczenia nakrętki łożyskowej z czterema rowkami, szeregu B (nie podawanego w oznaczeniu) z gwintem M50×1,5: Nakrętka łożyskowa KM10 PN-82/M-86478 Dla znormalizowanych nakrętek łożyskowych o średnicach nominalnych gwintu ≥ 20 mm pomnożenie cyfry bądź liczby oznaczenia przez 5 mm daje w wyniku ich średnicę gwintu (drobnozwojnego). Skok należy dobrać np. z normy przedmiotowej. Nakrętki łożyskowe i inne elementy − przykłady mocowania łożysk kulkowych na wale
W przypadkach czopów obrabianych cieplnie, dla których zastosowano podcięcia obróbkowe, na rysunku zamiast promienia przejścia narysować należy linię grubą oznaczającą podcięcie. Przejście z czopa w kolejny stopień będzie miało wtedy kąt 90°. UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r.): Przykłady zawierają przypadki łożysk "pływających" w obudowie (tzw. podpór przesuwnych/ruchomych), czyli takich, które w przedstawionej konstrukcji nie przenoszą obciążeń wzdłużnych. 
Model nakrętki łożyskowej i podkładki zębatej (z zagiętym zębem) Nakrętki łożyskowe i inne elementy − przykłady mocowania piast kół i piast sprzęgieł na wale
W przypadkach czopów obrabianych cieplnie, dla których zastosowano podcięcia obróbkowe, na rysunku zamiast promienia przejścia narysować należy linię grubą oznaczającą podcięcie. Przejście z czopa w kolejny stopień będzie miało wtedy kąt 90°. Nakrętki łożyskowe i podkładki zębate − przykłady zastosowań − łożyskowania w układzie "O"
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 03 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "O" nazywane jest rozbieżnym. UWAGA (z dn. 29 VI 2023 r.): Ze względu na konieczność smarowania − w układach rzeczywistych należy zastosować np. pokrywy łożyskowe zamknięte (wg NM-67/30331). UWAGA (z dn. 15 XI 2021 r.): Ząb podkładki może być narysowany również − jako zagięty do dna rowka w nakrętce. Ząb nie powinien być kreskowany. UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Narysowanie zagiętych dwóch zębów podkładki w jednej nakrętce jest błędem dyskwalifikującym. UWAGA (z dn. 03 X 2019 r.): W nakrętkach łożyskowych stosuje się gwint drobnozwojny (metryczny ≤ 200 mm lub trapezowy symetryczny ≥ 205 mm). UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Nakrętki łożyskowe i podkładki zębate − przykłady zastosowań − łożyskowania w układzie "X"
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "X" nazywane jest zbieżnym. UWAGA (z dn. 26 VI 2018 r.): Tu znajdziesz (częściowo uproszczony) rysunek wyjaśniający kształt elementu dociskającego łożysko. UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Patrz też − uwagi z przykładu dotyczącego łożyskowania w układzie "O". UWAGA (z dn. 31 V 2019 r.): Gwint wykonano w obudowie, która nie jest dzielona − zobacz kreskowanie. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Nakrętki łożyskowe i podkładki zębate − wybrane wymiary i zalecenia dotyczące stosowania
Częstym błędem jest pominięcie na rysunku wykonawczym skoku gwintu drobnozwojnego, co w układzie rzeczywistym spowodowałoby niemontowalność. UWAGA (z dn. 22 VII 2021 r., uzup. 09 XII 2023 r.): Tu znajdziesz przykłady wymiarowania rowków na wypusty podkładek zębatych. Wypust wewnętrzny podkładki zębatej nazywany jest zębem wewnętrznym zabezpieczającym. Nakrętki sześciokątne − fazy 120° otworów w nakrętkach (*.pdf) − (PZK...)
Porównaj zalecenia przedstawione pod linkiem dotyczącym "poglądowych" rysunków nakrętek i śrub (lub śrub i nakrętek). UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Wymiarując fazę w nakrętce należy podać "głębokość" fazy i kąt 120°. UWAGA (z dn. 28 XII 2021 r.): Kąt 120° stosowany jest dla gwintów metrycznych. Dla gwintów calowych stosuje się kąt 110°. "Nakrętki sześciokątne" − norma: PN-86/M-82144 (PN-M-82144:1986)
Przykład oznaczenia nakrętki sześciokątnej z gwintem M10, stalowej, o własnościach mechanicznych klasy 6, dokładnej (A), bez powłoki ochronnej: Nakrętka M10−6−A PN-86/M-82144 Przywołana norma może być stosowana wyłącznie do celów dydaktycznych, gdyż została wycofana i zastąpiona. UWAGA (z dn. 15 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady znormalizowanych oznaczeń śrub z łbem sześciokątnym z gwintem na całej długości trzpienia i z gwintem na części długości trzpienia. "Nakrętki sześciokątne niskie" − norma: PN-86/M-82153 (PN-M-82153:1986)
Przykład oznaczenia nakrętki sześciokątnej niskiej z gwintem M10, stalowej, o własnościach mechanicznych klasy 05, dokładnej (A), bez powłoki ochronnej: Nakrętka M10−05−A PN-86/M-82153 Przywołana norma może być stosowana wyłącznie do celów dydaktycznych, gdyż została wycofana i zastąpiona. Tu znajdziesz przykłady znormalizowanych oznaczeń śrub z łbem sześciokątnym z gwintem na całej długości trzpienia i z gwintem na części długości trzpienia. Nakrętki, śruby i wkręty − przykłady zastosowań
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. Napinanie łożysk na wale (układ "O") − przykłady łożyskowania
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 03 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "O" nazywane jest rozbieżnym. UWAGA (z dn. 29 VI 2023 r.): Ze względu na konieczność smarowania − w układach rzeczywistych należy zastosować np. pokrywy łożyskowe zamknięte (wg NM-67/30331). UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Ząb podkładki może być narysowany również − jako zagięty do dna rowka w nakrętce. Ząb nie powinien być kreskowany. Narysowanie zagiętych dwóch zębów podkładki w jednej nakrętce jest błędem dyskwalifikującym. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Napinanie łożysk w obudowie (układ "X") − przykłady łożyskowania
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "X" nazywane jest zbieżnym. UWAGA (z dn. 26 VI 2018 r.): Tu znajdziesz (częściowo uproszczony) rysunek wyjaśniający kształt elementu dociskającego łożysko. UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Patrz też − uwagi z przykładu dotyczącego łożyskowania w układzie "O". UWAGA (z dn. 31 V 2019 r.): Gwint wykonano w obudowie, która nie jest dzielona − zobacz kreskowanie. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Nawiercenia i pogłębienia stożkowe oraz fazy i ścięcia ≠ 45° − przykłady wymiarowania
Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Sposób wymiarowania nawierceń / pogłębień stożkowych dotyczy również pogłębień o kącie rozwarcia 90°. W przypadku pogłębień można podać kąt i średnicę zewnętrzną na powierzchni czołowej − patrz przykład po prawej. Niewspółosiowość − dopuszczalne odchyłki współosiowości łożysk − wartości orientacyjne
Tu znajdziesz zalecane tolerancje i odchyłki dla czopów łożyskowych łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 I 2024 r.): Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 23 XII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też tolerancję bicia osiowego powierzchni oporowej łożyska. UWAGA (z dn. 11 III 2020 r., uzup. 21 XII 2020 r. i 01 II 2022 r.): Dodano sposób oznaczania tolerancji współosiowości i walcowości czopa na rysunkach wałów. Wysokość (pisanych pismem prostym) liter i cyfr w ramkach powinna być równa wysokości h zastosowanego pisma. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. NM − skrót od słów "Norma Maszynowa"
Na niniejszej stronie internetowej NM oznacza również Napędy Mechaniczne (i dotyczy zajęć: wykładu i projektowania). UWAGA (z dn. 18 IX 2023 r.): Na rysunkach konstrukcyjnych poza Polskimi Normami (ze skrótem PN) można spotkać również Normy Branżowe o "odwrotnym" skrócie BN oraz Normy Zakładowe o "odwrotnym" skrócie ZN. Nominalne wzniosy osi wałów reduktorów zębatych ogólnego przeznaczenia − wyciąg
UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Tu znajdziesz odchyłki wzniosów. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 30 XI 2023 r.): Norma związana:
Nominalne odległości osi kół przekładni zębatych − wyciąg
Odchyłkę odległości osi należy policzyć ze wzoru: Δaw=±0,5⋅IT10(aw) gdzie IT10 to klasa tolerancji normalnych (dawniej wielkość pola tolerancji) dobrana dla wartości rzeczywistej/znormalizowanej odległości osi aw. Przykład: dla aw=140 mm ⇒ IT10=160 μm ⇒ Δaw=±0,08 mm. UWAGA (z dn. 30 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-83/M-88516 (PN-M-88516:1983) "Reduktory walcowe ogólnego przeznaczenia -- Podstawowe parametry" (norma wycofana, zastąpiona przez powyższą). Normalne moduły kół zębatych − wyciąg
Normy związane:
− PN-ISO 54:2001 "Przekładnie zębate walcowe ogólnego przeznaczenia oraz dla przemysłu ciężkiego -- Moduły". Moduły normalne nazywane są po prostu modułami. UWAGA (z dn. 15 V 2019 r.): Dla kół zębatych walcowych (PN-78/M-88502) dopuszcza się:
− stosowanie w przemyśle samochodowym modułów różniących się od podanych w normie. UWAGA (z dn. 03 I 2021 r., uzup. 18 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz, jak policzyć moduł czołowy. Moduł czołowy nie może być mniejszy od modułu normalnego. Normalne promienie zaokrągleń − wyciąg
Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Normalne wymiary (przeznaczone do stosowania w budowie maszyn) − wyciąg
Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Normy − wszystkie polskie normy dostępne są w Czytelni norm w Gmachu Głównym PW
Tu znajdziesz więcej informacji nt. czytelni norm. Numery Polskich Norm w zapisie konstrukcji:
W zapisie numerów norm należy zawsze podać rok wydania normy: − w starszych polskich normach rok wydania podawano skrótowo (2 ostatnie cyfry) po zapisie "PN-", np.: PN-74/M-82227 (obecnie można dopuścić zapis /stosowany w PKN/: PN-M-82227:1974); − wg nowszych wydań norm rok podawany jest na końcu (poprzedzony dwukropkiem), np.: PN-EN ISO 5457:2002. Brak roku wydania normy jest błędem dyskwalifikującym rysunek. Po roku wydania może wystąpić miesiąc (podawany po myślniku), np. PN-EN ISO 21920-1:2022-06. UWAGA (z dn. 18 IX 2023 r., uzup. 22 IX 2023 r.): Na rysunkach konstrukcyjnych można spotkać również "Normy Maszynowe" o skrócie NM, Normy Branżowe o "odwrotnym" skrócie BN oraz Normy Zakładowe o "odwrotnym" skrócie ZN. Inne skróty związane z szeroko pojętą normalizacją to DIN; EN; ISO. Wyjaśnienie stosowanych oznaczeń:
− PN-EN − Polska Norma wprowadzająca (metodą tłumaczenia) normę europejską; − PN-ISO − Polska Norma wprowadzająca (metodą tłumaczenia) normę międzynarodową; − PN-EN ISO − Polska Norma wprowadzająca normę międzynarodową (metodą tłumaczenia), uznaną przez CEN za normę europejską lub opracowaną jednocześnie przez ISO i CEN; − PN-M − Polska Norma z grupy polskich norm maszynowych; − PN-N − Polska Norma o zasięgu krajowym z dziedziny "Nauka, oświata, kultura, dokumentacja, poligrafia". O − układ napinania łożysk na wale (układ "O") − przykłady łożyskowania
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 20 XII 2023 r.): Tu znajdziesz przykład napinania łożysk w obudowie − układ "X". UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 03 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "O" nazywane jest rozbieżnym. UWAGA (z dn. 29 VI 2023 r.): Ze względu na konieczność smarowania − w układach rzeczywistych należy zastosować np. pokrywy łożyskowe zamknięte (wg NM-67/30331). UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Ząb podkładki może być narysowany również − jako zagięty do dna rowka w nakrętce. Ząb nie powinien być kreskowany. Narysowanie zagiętych dwóch zębów podkładki w jednej nakrętce jest błędem dyskwalifikującym. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Objętość oleju niezbędna do smarowania przekładni zębatej − wzór
Zamieszczona zależność dotyczy smarowania kąpielowego − realizowanego przez zanurzenie koła w oleju i rozbryzg. Wymagane zanurzenie to 1÷6 modułów. Obróbka cieplna − przykład oznaczania i wytyczne dotyczące uszczelniania z wykorzystaniem gumowych pierścieni uszczelniających − simmeringów (głębokość warstwy utwardzonej, twardość, chropowatość, bicie promieniowe, fazy wprowadzające uszczelniacz)
Podane zalecenia dotyczące twardości odnoszą się tylko do warstwy utwardzonej. Wały wykonane np. z materiału C45 nie mogą być ("całe", na wskroś) ulepszone cieplnie do tak dużych twardości. UWAGA (z dn. 07 VIII 2023 r.): W przypadku "długiego" opisu dotyczącego obróbki cieplnej − zaznaczoną (linią punktową grubą) powierzchnię, można wskazać (wykorzystując linię wskazującą) i oznaczyć wielką literą na linii odniesienia, a znaczenie objaśnić w wymaganiach technicznych. Linia punktowa gruba powinna być narysowana w odległości ok. 1 mm (min. 0,8 mm) od zarysu przedmiotu. Dla przedmiotów / elementów / detali obrotowych oznaczenie wymagania specjalnego podaje się tylko po jednej stronie. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Tu znajdziesz przykłady przekrojów gumowych pierścieni uszczelniających odmiany A i B. UWAGA (z dn. 16 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady znormalizowanego oznaczania pierścieni uszczelniających. Obróbka materiałów − jakość powierzchni w zależności od rodzaju obróbki − parametr chropowatości (Ra)
Tu znajdziesz więcej informacji nt. chropowatości oraz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Obwód koła; długość okręgu: L = π d = 2 π r (gdzie d − średnica; r − promień).
Przepraszam wszystkich, których ten zapis uraził. Odchyłki długości rowków na wpusty
Reduktory nazywane są przekładniami zwalniającymi (przekładniami zmniejszającymi prędkość obrotową). UWAGA (z dn. 08 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz wartości przełożeń reduktorów zębatych. UWAGA (z dn. 24 IX 2023 r.): Norma związana:
Odchyłki głębokości rowków na wpusty pryzmatyczne
Zamieszczone odchyłki dotyczą połączeń z jednym wpustem. W przypadku dwóch wpustów odchyłkę należy podwoić. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 04 VII 2018 r.): Głębokości rowków oznaczane są: t1 − dla czopa oraz t2 − dla piasty. Odchyłki graniczne wymiarów boków formatów − wyciąg
Norma związana:
Odchyłki graniczne wymiarów liniowych, kątowych i krawędzi załamanych − tolerancje ogólne wg ISO (i PN-EN) − wyciąg
Jeśli tolerancje ogólne wg wytycznych ISO mają obowiązywać − konieczne jest wpisanie nad tabliczką rysunkową wymagania technicznego − np. dla klasy średniodokładnej: ISO-2768-1-m lub (sposób zalecany) w wersji krajowej PN-EN 22768-1:1999-m. Normy związane:
PN-78/M-02139 (PN-M-02139:1978) "Odchyłki wymiarów nietolerowanych". Odchyłki graniczne wymiarów nietolerowanych − "tolerancje warsztatowe" − zalecenia
Jeśli mają obowiązywać tolerancje warsztatowe (wg IT14) − nie ma potrzeby wpisywania nad tabliczką rysunkową wymagania technicznego dotyczącego odchyłek granicznych. W innych przypadkach − np. we współpracy z klientem zewnętrznym − zamieszczenie wymagania jest konieczne. UWAGA (z dn. 07 VII 2023 r.): Wymiary nietolerowane nazywane były (niekiedy jeszcze są nazywane) swobodnymi. UWAGA (z dn. 02 I 2024 r.): Normy związane:
PN-78/M-02139 (PN-M-02139:1978) "Odchyłki wymiarów nietolerowanych". Odchyłki grubości zęba, odchyłki wartości pomiarowej i dopuszczalne bicie uzębienia (*.pdf)
Wartość bicia dopuszczalnego uzębienia wpisać należy do tablicy danych technicznych koła zębatego. Dla kół zębatych (wykonanych w IT10) wartość bicia walca zewnętrznego (bicia promieniowego średnicy wierzchołków) można przyjąć jako równą 1/4⋅ IT10, a bicia wzdłużnego równą IT10. Wymienione wartości można również uzależnić do prędkości liniowych wirujących elementów − wytyczne można znaleźć np. w serii książek dotyczących konstruowania autorstwa L. W. Kurmaz i in. UWAGA (z dn. 29 XI 2021 r.): Wprowadzono przykład doboru wartości wymienionych odchyłek − porównaj informacje zawarte w tablicy danych technicznych koła zębatego. Odchyłki otworów i wałków pasowań (wg zasady) stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Odchyłki współosiowości łożysk − orientacyjne wartości dopuszczalne
Tu znajdziesz zalecane tolerancje i odchyłki dla czopów łożyskowych łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 I 2024 r.): Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 23 XII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też tolerancję bicia osiowego powierzchni oporowej łożyska. UWAGA (z dn. 11 III 2020 r., uzup. 21 XII 2020 r. i 01 II 2022 r.): Dodano sposób oznaczania tolerancji współosiowości i walcowości czopa na rysunkach wałów. Wysokość (pisanych pismem prostym) liter i cyfr w ramkach powinna być równa wysokości h zastosowanego pisma. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Odchyłki wymiarów czopów łożyskowych
Normy związane:
− PN-EN ISO 286-1:2011 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Układ kodowania ISO tolerancji wymiarów liniowych -- Część 1: Podstawy tolerancji, odchyłek i pasowań" (norma pośrednio zastępująca powyższą); − PN-EN ISO 286-1:2011/AC:2016-12 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Układ kodowania ISO tolerancji wymiarów liniowych -- Część 1: Podstawy tolerancji, odchyłek i pasowań" (poprawka do ww. normy). Odchyłki wymiarów nietolerowanych − "tolerancje warsztatowe" − zalecenia
Jeśli mają obowiązywać tolerancje warsztatowe (wg IT14) − nie ma potrzeby wpisywania nad tabliczką rysunkową wymagania technicznego dotyczącego odchyłek granicznych. W innych przypadkach − np. we współpracy z klientem zewnętrznym − zamieszczenie wymagania jest konieczne. UWAGA (z dn. 07 VII 2023 r.): Wymiary nietolerowane nazywane były (niekiedy jeszcze są nazywane) swobodnymi. UWAGA (z dn. 02 I 2024 r.): Normy związane:
PN-78/M-02139 (PN-M-02139:1978) "Odchyłki wymiarów nietolerowanych". Odchyłki wzniosów osi wałów reduktorów zębatych
Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. Odległość osi kół zębatych − wpływ zmiany odległości osi kół na geometrię zazębienia ewolwentowego
UWAGA (z dn. 09 IX 2023 r.): Kąt przyporu toczny w przekroju czołowym bywa nazywany "potrzebnym" kątem przyporu. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Zastosowano typowe oznaczenia stosowane w "rozważaniu" geometrii zazębienia. Odległości osi kół przekładni zębatych − wyciąg
Odchyłkę odległości osi należy policzyć ze wzoru: Δaw=±0,5⋅IT10(aw) gdzie IT10 to klasa tolerancji normalnych (dawniej wielkość pola tolerancji) dobrana dla wartości rzeczywistej/znormalizowanej odległości osi aw. Przykład: dla aw=140 mm ⇒ IT10=160 μm ⇒ Δaw=±0,08 mm. UWAGA (z dn. 30 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-83/M-88516 (PN-M-88516:1983) "Reduktory walcowe ogólnego przeznaczenia -- Podstawowe parametry" (norma wycofana, zastąpiona przez powyższą). Odległości pomiędzy liniami rysunkowymi
Specjalne wymagania dotyczące powierzchni elementów oznacza się linią punktową grubą, która powinna być narysowana w odległości ok. 1 mm (min. 0,8 mm) od zarysu przedmiotu. "Odnośniki" − linie odniesienia i linie wskazujące − przykłady prawidłowego i błędnego użycia w wymiarowaniu
Linie wskazujące nie powinny się przecinać / krzyżować z innymi liniami odniesienia, liniami wskazującymi lub ich grotami strzałek. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r., uzup. 26 XI 2020 r. i 07 VIII 2023 r.): Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 11 IX 2023 r., uzup. 29 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 6433:2012 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Oznaczenie części". Odstępy pomiędzy liniami rysunkowymi
Specjalne wymagania dotyczące powierzchni elementów oznacza się linią punktową grubą, która powinna być narysowana w odległości ok. 1 mm (min. 0,8 mm) od zarysu przedmiotu. Okrąg − długość okręgu; obwód koła: L = π d = 2 π r (gdzie d − średnica; r − promień).
Przepraszam wszystkich, których ten zapis uraził. Okręgi toczne / średnice toczne / koła toczne − sposób wyznaczania średnic
Średnice toczne powinny być wykorzystywane w obliczaniu wartości sił międzyzębnych. UWAGA (z dn. 30 VIII 2023 r.): Punkt styczności kół tocznych zwany jest punktem tocznym, biegunem zazębienia lub środkiem zazębienia. Olej − objętość oleju niezbędna do smarowania przekładni zębatej
Zamieszczona zależność dotyczy smarowania kąpielowego − realizowanego przez zanurzenie koła w oleju i rozbryzg. Wymagane zanurzenie to 1÷6 modułów. Osie symetrii − linie osiowe − zasady rysowania
Najczęstszym błędem rysunkowym jest brak osi symetrii (tzw. linii osiowej). Oś symetrii należy rysować linią cienką z długą kreską (o długości równej ~24 szerokościom linii cienkiej) i kropką (w zasadzie kreską o całkowitej długości nieprzekraczającej 1,5 szerokości linii cienkiej; przerwy między kreskami ~3 szerokości linii cienkiej). Linie osiowe powinny zaczynać się i kończyć kreską. Szczegóły dotyczące wyznaczania długości kreski długiej (np. w systemach CAD) podano np. w PN-EN ISO 128-21:2006, lub normie zastępującej. Normy związane:
− PN-EN ISO 128-2:2023-05 "Dokumentacja techniczna wyrobu (TPD) -- Zasady ogólne przedstawiania -- Część 2: Zasady podstawowe dotyczące linii" (norma zastępująca powyższą). Oś symetrii − patrz wyżej
Opory tarcia − średni promień tarcia − wzór
Przy "niewielkiej" szerokości powierzchni styku w porównaniu do średniego promienia styku, czyli przy małej różnicy promienia zewnętrznego i wewnętrznego − jako promień tarcia można przyjąć średni promień pierścieniowej powierzchni styku, czyli: rTO = 1/4 · (DzT + DwT). Otwory i wałki − odchyłki otworów i wałków pasowań (wg zasady) stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Otwory i wałki − tolerancje podstawowe dla wymiarów do 3150 mm − wyciąg
Dla wymiarów mniejszych od 1 mm nie przewiduje się stosowania klas IT14 ÷ IT18. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 14 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 286-1:2011/AC:2016-12 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Układ kodowania ISO tolerancji wymiarów liniowych -- Część 1: Podstawy tolerancji, odchyłek i pasowań" (poprawka do ww. normy); − PN-EN ISO 286-2:2010 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- System kodowania ISO dla tolerancji wymiarów liniowych -- Część 2: Tablice klas tolerancji normalnych oraz odchyłek granicznych otworów i wałków". Otwory na kołki − zalecenia i wymiary kołków walcowych − wyciąg
Otwory na kołki walcowe należy wykonywać z tolerancją H7. Tolerancję taką można uzyskać w procesie rozwiercania. UWAGA (z dn. 05 IX 2023 r.): Rozwiercanie to proces precyzyjnej obróbki wykończeniowej otworów − wykonywany rozwiertakami. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Dla walcowych kołków z karbami wzdłużnymi (o średnicach >3 mm) stosuje się tolerancję H11, a dla walcowych kołków sprężystych gładkich − tolerancję H12. UWAGA (z dn. 18 II 2022 r.): Przywołana norma może być stosowana wyłącznie do celów dydaktycznych, gdyż została zastąpiona przez PN-EN ISO 2338:2002 "Kołki walcowe ze stali, niehartowane lub z austenitycznej stali nierdzewnej". Otwory na śruby − otwory przejściowe dla śrub − średnice
Tu znajdziesz przykłady przekrojów śrub, sworzni i kołków w otworach (nie tylko przejściowych). UWAGA (z dn. 05 VI 2018 r.): Zalecenia dotyczące wymiarów średnic otworów przejściowych można zastosować również dla otworów na wkręty. Otwory na śruby z uchem − wytyczne dotyczące wykonania; śruby z uchem Otwory na zawleczki
Tu znajdziesz średnice otworów (średnice umowne zawleczek) w sworzniach z łbem walcowym wg ZN-75/1232-9. Otwory nieprzelotowe nagwintowane − technologia powstawania
Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 26 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady otworów (wywierconych, sfazowanych i nagwintowanych) przedstawionych w przekrojach i widokach. UWAGA (z dn. 12 X 2020 r.): Otwory nieprzelotowe bywają nazywane ślepymi. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r.): Otwory nagwintowane mogą mieć inne ścięcia / wejścia − np. 60° − dla śrub z uchem. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. Otwory przejściowe dla śrub − średnice
Tu znajdziesz przykłady przekrojów śrub, sworzni i kołków w otworach (nie tylko przejściowych). UWAGA (z dn. 05 VI 2018 r.): Zalecenia dotyczące wymiarów średnic otworów przejściowych można zastosować również dla otworów na wkręty. Otwory w podkładkach sprężystych zwykłych i lekkich − średnice; średnice zewnętrzne i grubości podkładek
Niektóre podkładki sprężyste lekkie (wg PN-77/M-82008 (PN-M-82008:1977) "Podkładki sprężyste") mają średnice zewnętrzne znacznie większe od rozwartości kluczy − sprawdź też w DIN 7980. Otwory walcowe z rowkami na wpusty − przykłady wymiarowania
Do wykonania rowków na wpusty w otworach stosuje się dłutowanie, przepychanie lub przeciąganie. UWAGA (z dn. 26 VI 2021 r.): Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy umieścić na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. O − układ napinania łożysk na wale (układ "O") − przykłady łożyskowania
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 03 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "O" nazywane jest rozbieżnym. UWAGA (z dn. 29 VI 2023 r.): Ze względu na konieczność smarowania − w układach rzeczywistych należy zastosować np. pokrywy łożyskowe zamknięte (wg NM-67/30331). UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Ząb podkładki może być narysowany również − jako zagięty do dna rowka w nakrętce. Ząb nie powinien być kreskowany. Narysowanie zagiętych dwóch zębów podkładki w jednej nakrętce jest błędem dyskwalifikującym. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Oznaczanie chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu"
Tu znajdziesz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz przykłady prawidłowego i błędnego umieszczania znaków chropowatości. UWAGA (z dn. 12 IX 2023 r.): Norma związana:
Oznaczanie części znormalizowanych − przykłady oznaczeń podano przy ich nazwach i ew. stosownych połączeniach
Oznaczanie elementów znormalizowanych − przykłady oznaczeń podano przy ich nazwach i ew. stosownych połączeniach
Oznaczanie gwintów drobnozwojnych
Dawniej gwinty drobnozwojne nazywano drobnozwojowymi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r., uzup. 17 VIII 2023 r.): Dla gwintów drobnozwojnych w oznaczeniu zawsze należy podać skok gwintu − np. M10×1. Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10. (Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48×8.) UWAGA (z dn. 03 I 2020 r., uzup. 13 IX 2023 r.): Nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne grubozwojne. Dla średnic znamionowych większych od 68 wg PN-83/M-02013 (PN-M-02013:1983) "Gwinty metryczne ogólnego przeznaczenia o średnicach 1 do 600 mm -- Wymiary" nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne o skoku zwykłym. Przywołana norma została wycofana / zastąpiona przez:
− PN-ISO 68-1:2000 "Gwinty ISO ogólnego przeznaczenia -- Zarys nominalny -- Gwinty metryczne"; − PN-ISO 261:2001 "Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia -- Układ ogólny". Oznaczanie gwintów lewych/lewoskrętnych
Dla gwintów lewych w oznaczeniu należy dodać zapis LH − np. Tr48×8LH. Dawniej stosowano zapis ze słowem lewy − np. lewy Tr48×8. Gwinty lewe zalecane są do zastosowania w konstrukcjach podnośników jednostopniowych i teleskopowych z obracaną śrubą, by przy naturalnym ruchu ręki (dla osób praworęcznych) spowodować podnoszenie ciężaru (wykręcanie śruby). UWAGA (z dn. 02 X 2023 r.): Norma związana:
Tu znajdziesz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz przykłady prawidłowego i błędnego umieszczania znaków chropowatości. Oznaczanie kierunku pochylenia linii zęba (rodzaju, symbolu)
Jeśli koła zębate są przedstawione w zazębieniu, zaleca się, aby rodzaj linii zęba (kierunek pochylenia linii zęba) był przedstawiony tylko na jednym kole. Oznaczanie materiałów − kreskowanie − graficzne przedstawianie wybranych materiałów
Kreskowanie należy wykonywać liniami cienkimi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r.): Pole przekroju lub kładu może być oznaczone przez kreskowanie podstawowe niezależnie od rodzaju materiału. UWAGA (z dn. 14 VI 2018 r.): Elementy z takiego samego materiału (np. stalowe) muszą być rozróżnione np. przez zmianę kąta kreskowania (prawokątne na lewokątne) i / lub podziałki kreskowania (odstępu między liniami kreskowania).
UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): W Polsce obowiązuje metoda rzutowania europejskiego (metoda E). Oznaczanie nakiełków na rysunkach − nakiełków "dopuszczalnych", "niedopuszczalnych" i "wymaganych" w gotowym wyrobie
W oznaczeniu nakiełka na rysunku nie należy podawać numerów normy na nawiertaki (PN-M-59682:1980 "Narzędzia do skrawania metali -- Nawiertaki do nakiełków 60 stopni") − należy podać numer normy na nakiełki (np. PN-83/M-02499 (PN-M-02499:1983) "Nakiełki wewnętrzne 60 stopni" lub PN-EN ISO 6411:2002 "Rysunek techniczny -- Przedstawianie uproszczone nakiełków wewnętrznych"). Tu znajdziesz przykłady oznaczania nakiełków niegwintowanych i nakiełków gwintowanych. Oznaczanie norm w zapisie konstrukcji:
W zapisie numerów norm należy zawsze podać rok wydania normy: − w starszych polskich normach rok wydania podawano skrótowo (2 ostatnie cyfry) po zapisie "PN-", np.: PN-74/M-82227 (obecnie można dopuścić zapis /stosowany w PKN/: PN-M-82227:1974); − wg nowszych wydań norm rok podawany jest na końcu (poprzedzony dwukropkiem), np.: PN-EN ISO 5457:2002. Brak roku wydania normy jest błędem dyskwalifikującym rysunek. Po roku wydania może wystąpić miesiąc (podawany po myślniku), np. PN-EN ISO 21920-1:2022-06. UWAGA (z dn. 18 IX 2023 r., uzup. 22 IX 2023 r.): Na rysunkach konstrukcyjnych można spotkać również "Normy Maszynowe" o skrócie NM, Normy Branżowe o "odwrotnym" skrócie BN oraz Normy Zakładowe o "odwrotnym" skrócie ZN. Inne skróty związane z szeroko pojętą normalizacją to DIN; EN; ISO. Wyjaśnienie stosowanych oznaczeń:
− PN-EN − Polska Norma wprowadzająca (metodą tłumaczenia) normę europejską; − PN-ISO − Polska Norma wprowadzająca (metodą tłumaczenia) normę międzynarodową; − PN-EN ISO − Polska Norma wprowadzająca normę międzynarodową (metodą tłumaczenia), uznaną przez CEN za normę europejską lub opracowaną jednocześnie przez ISO i CEN; − PN-M − Polska Norma z grupy polskich norm maszynowych; − PN-N − Polska Norma o zasięgu krajowym z dziedziny "Nauka, oświata, kultura, dokumentacja, poligrafia". Oznaczanie obróbki cieplnej − przykład oznaczania i wytyczne dotyczące uszczelniania z wykorzystaniem gumowych pierścieni uszczelniających − simmeringów (głębokość warstwy utwardzonej, twardość, chropowatość, bicie promieniowe, fazy wprowadzające uszczelniacz)
Podane zalecenia dotyczące twardości odnoszą się tylko do warstwy utwardzonej. Wały wykonane np. z materiału C45 nie mogą być ("całe", na wskroś) ulepszone cieplnie do tak dużych twardości. UWAGA (z dn. 07 VIII 2023 r.): W przypadku "długiego" opisu dotyczącego obróbki cieplnej − zaznaczoną (linią punktową grubą) powierzchnię, można wskazać (wykorzystując linię wskazującą) i oznaczyć wielką literą na linii odniesienia, a znaczenie objaśnić w wymaganiach technicznych. Linia punktowa gruba powinna być narysowana w odległości ok. 1 mm (min. 0,8 mm) od zarysu przedmiotu. Dla przedmiotów / elementów / detali obrotowych oznaczenie wymagania specjalnego podaje się tylko po jednej stronie. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Tu znajdziesz przykłady przekrojów gumowych pierścieni uszczelniających odmiany A i B. UWAGA (z dn. 16 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady znormalizowanego oznaczania pierścieni uszczelniających.
Znak pochylenia razem z wartością liczbową umieszcza się przy powierzchni pochylonej lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu lub jego podstawy (a nie wzdłuż powierzchni pochylonej) i zwrócony ostrzem w kierunku pochylenia powierzchni wymiarowanej. Znak zbieżności razem z wartością liczbową umieszcza się przy osi symetrii lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu (a nie wzdłuż zarysu powierzchni) i zwrócony ostrzem w kierunku zbieżności powierzchni wymiarowanej. UWAGA (z dn. 19 IV 2022 r.): Obecnie przy wymiarowaniu stożków w zasadzie używa się wyłącznie pojęcia zbieżności. Pochylenie używane jest np. w wymiarowaniu klinów niesymetrycznych. Zbieżność używana jest też do wymiarowania ostrosłupów foremnych i klinów symetrycznych. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też przykład obliczeniowy. Oznaczanie pochylenia linii zęba − kierunku pochylenia
Jeśli koła zębate są przedstawione w zazębieniu, zaleca się, aby rodzaj linii zęba (kierunek pochylenia linii zęba) był przedstawiony tylko na jednym kole. Oznaczanie podcięć gwintów − nie stosuje się
Podcięcia technologiczne gwintów (np. gwintów metrycznych zewnętrznych; gwintów trapezowych zewnętrznych) nie mają znormalizowanych/"ustalonych" oznaczeń, takich jak podcięcia obróbkowe. Dlatego należy je zwymiarować − najlepiej w powiększeniu. Oznaczanie podcięć obróbkowych i wytyczne ich doboru (rodzaje A, B, C, D i wymiary)
Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) podcięć obróbkowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 02 XI 2023 r.): Przy doborze wartości średnic sąsiednich stopni swobodnych lub czopów uwzględnić należy również tolerancję ich wykonania. Uwzględnienie wyłącznie wymiarów nominalnych może nie zapewnić przeniesienia obciążeń wzdłużnych i/lub prawidłowego montażu. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Połączenie zawiera również sposób oznaczania podcięcia na rysunkach. UWAGA (z dn. 27 VII 2023 r.): Wymiar średnicy czopa d (z odpowiednią tolerancją) jest podawany zwykle na rzucie głównym, dlatego nie powinien być podawany na rysunku podcięcia przedstawionego np. w powiększeniu. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Podcięcia obróbkowe potocznie nazywane były/są rowkami uskokowymi. UWAGA (z dn. 19 VII 2021 r., uzup. 19 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 18388:2020-03 "Dokumentacja techniczna wyrobu (TPD) -- Podcięcia obróbkowe -- Rodzaje i wymiarowanie" − norma dotyczy podcięć E, F, G, H. (Patrz też: https://procestechnologiczny.com.pl/podciecia-obrobkowe-technologiczne/); − DIN 509 (1998-06) "Forms and dimensions of undercuts". Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r., uzup. 16 VIII 2023 r.): Jeżeli na wale znajdują się różne podcięcia − powinno się zwymiarować / oznaczyć każde oddzielnie. Do wykonywania podcięć służą specjalnie ukształtowane noże tokarskie − odwzorowujące kształt danego podcięcia. Oznaczanie powiększeń − przykłady oznaczania szczegółów w powiększeniu
Do oznaczania widoków i przekrojów nie stosuje się liter alfabetu greckiego, ani liter I, O, Q, R, X. UWAGA (z dn. 04 II 2020 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu okręgiem lub łukiem okręgu jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 08 II 2018 r., uzup. 04 VIII 2023 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): Powiększony fragment zaznaczony na przekroju może być narysowany w widoku i odwrotnie. Oznaczanie przekrojów − przykład
W połączeniu podano również wytyczne dotyczące wymiarów strzałki stosowanej w oznaczeniu przekroju. Oznaczanie tolerancji kształtu i położenia − rodzaje tolerancji i wzory znaków
Znaki, ramki i opisy oznaczeń tolerancji kształtu i położenia, należy wykonywać liniami cienkimi. Opis należy wykonać pismem prostym. UWAGA (z dn. 11 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady oznaczania bicia osiowego (wzdłużnego), walcowości i współosiowości czopów łożyskowych oraz bicia promieniowego (poprzecznego) powierzchni pod uszczelniacz. UWAGA (z dn. 19 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-87/M-01145 (PN-M-01145:1987) "Rysunek techniczny maszynowy -- Tolerancje kształtu i położenia -- Oznaczanie na rysunkach"; − PN-EN ISO 7083:1998 "Rysunek techniczny maszynowy -- Symbole tolerancji geometrycznych -- Proporcje i wymiary"; − PN-EN ISO 7083:2021-10 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Symbole stosowane w dokumentacji technicznej wyrobu -- Proporcje i wymiary". Oznaczanie własności mechanicznych nakrętek − symbole klas własności mechanicznych nakrętek − cechowanie Oznaczanie własności mechanicznych śrub i wkrętów − cechowanie Oznaczanie wymagań technicznych i charakterystyk technicznych
Jeżeli przedmiot (element / część / detal) zawiera promienie wynikające z obróbki skrawaniem oraz promienie odlewnicze (lub kuźnicze), to nie można jednych i drugich podać jednocześnie w wymaganiach technicznych. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Patrz też gratowanie. UWAGA (z dn. 11 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 11 XII 2020 r.): W wymaganiach technicznych można również podać chropowatości (z nowymi znakami chropowatości) lub inne niezbędne wymagania. Wymagań technicznych nie należy tytułować (np. słowem "UWAGI"). Każde wymaganie należy rozpocząć od nowej linii, można ponumerować. Tylko pierwsze litery powinny być wielkie (nie wliczając znaków wymiarowych, oznaczeń twardości). Wymagania techniczne należy zapisywać w trybie rozkazującym(WIKIPEDIA). Oznaczanie wymiarów − groty strzałek linii wymiarowych − zalecenia
Dopuszczalne jest zastępowanie grotów strzałek cienkimi (lub o grubości linii cyfr wymiarowych) kreskami o długości co najmniej 3,5 mm, nachylonymi pod kątem 45° do linii wymiarowych, lub kropkami o średnicy ok. 1 mm − szczególnie w przypadkach, gdy na groty strzałek nie ma wystarczająco dużo miejsca. UWAGA (z dn. 06 VIII 2023 r., uzup. 12 XII 2023 r.): Długość grota 2,5÷4 mm, kąt rozwarcia ostrza grota 15°÷20°, grot zamknięty zaczerniony. Pomocnicza linia wymiarowa (rysowana linią cienką) powinna być przeciągnięta ~2 mm za punkt zetknięcia z główną linią wymiarową. W praktyce długość przeciągnięcia rysuje się w przybliżeniu równą połowie długości grota. Na danym rysunku wszystkie groty narysowanych strzałek powinny być jednakowe − dotyczy to grotów linii wymiarowych, grotów linii wskazujących (tzw. odnośników), grotów linii połączonych z ramką oznaczenia tolerancji (kształtu, położenia, tolerancji złożonych), grotów strzałek oznaczających tolerancję bicia. Oznaczanie wymiarów − znaki wymiarowe (najczęściej używane)
Znaki wymiarowe należy wykonywać liniami cienkimi (takimi samymi jak liczby wymiarowe). UWAGA (z dn. 02 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykłady zastosowania znaków wymiarowych. UWAGA (z dn. 05 VI 2020 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka.
Znak pochylenia razem z wartością liczbową umieszcza się przy powierzchni pochylonej lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu lub jego podstawy (a nie wzdłuż powierzchni pochylonej) i zwrócony ostrzem w kierunku pochylenia powierzchni wymiarowanej. Znak zbieżności razem z wartością liczbową umieszcza się przy osi symetrii lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu (a nie wzdłuż zarysu powierzchni) i zwrócony ostrzem w kierunku zbieżności powierzchni wymiarowanej. UWAGA (z dn. 19 IV 2022 r.): Obecnie przy wymiarowaniu stożków w zasadzie używa się wyłącznie pojęcia zbieżności. Pochylenie używane jest np. w wymiarowaniu klinów niesymetrycznych. Zbieżność używana jest też do wymiarowania ostrosłupów foremnych i klinów symetrycznych. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też przykład obliczeniowy. ° − znak stopnia
Jak napisać znak "°" z wykorzystaniem klawiatury − (lewy)Alt+248(z klawiatury numerycznej). Oczywiście można też stąd go skopiować. Jako znaku "°" nie powinno się używać litery "o" w indeksie górnym. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Tu znajdziesz informacje na temat znaków wymiarowych oraz znaków graficznych. Pasowania stałego otworu − pasowania wg zasady stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. 
H7/??? Pasowania stałego wałka − pasowania wg zasady stałego wałka − przykłady:
Patrz uwagi powyżej. W połączeniach wpustowych stosuje się zasadę stałego wałka. Uzyskiwane pasowania to: − dla połączeń spoczynkowych: w czopie i w piaście P9/h9; − dla połączeń zwykłych: w czopie N9/h9, w piaście JS9/h9; − dla połączeń ruchowych: w czopie H9/h9, w piaście D10/h9. Tu znajdziesz odchyłki dla ww. tolerancji otworów. Dla przedziału tolerancji h9 odchyłki można łatwo wyznaczyć ze znanego przedziału tolerancji H9 (dla połączeń ruchowych), lub korzystając z tablicy tolerancji normalnych (podstawowych). Piasty kół (łańcuchowych, pasowych, zębatych) i sprzęgieł − mocowanie piast na czopach wałów − przykłady
W przypadkach czopów obrabianych cieplnie, dla których zastosowano podcięcia obróbkowe, na rysunku zamiast promienia przejścia narysować należy linię grubą oznaczającą podcięcie. Przejście z czopa w kolejny stopień będzie miało wtedy kąt 90°. UWAGA (z dn. 28 VII 2023 r.): W projekcie podnośnika − w przypadku napędzanej śruby − można stosować zapinanie/mocowanie kół napędowych (np. zapadkowych) pierścieniem osadczym, mimo że rowek jest w znacznej odległości od końca śruby. Piasty kół − otwory walcowe z rowkami na wpusty − przykłady wymiarowania
Do wykonania rowków na wpusty w otworach stosuje się dłutowanie, przepychanie lub przeciąganie. UWAGA (z dn. 26 VI 2021 r.): Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy umieścić na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. Pierścienie gumowe uszczelniające (pierścienie Simmera, simmeringi) odmiany A i B − przykłady przekrojów
Normy związane:
Pierścień uszczelniający A 25×42×10 PN-72/M-86964
Pierścień uszczelniający B 47×65×10 PN-72/M-86965
Pierścień uszczelniający ISO 2 038058 PN-88/M-73067 Szerokość nie wchodzi w skład oznaczenia, gdyż dla danych średnic występuje tylko jedna. Pierścienie i inne elementy − przykłady przekrojów wybranych elementów (podkładek, pierścieni, półpierścienia, płytek sprzęgłowych)
Wąskie powierzchnie przekrojów (o szerokości do 2 mm) można zaczernić ("zamalować") − zob. przykład "zaczernienia" przekrojów okładzin płytki zewnętrznej sprzęgła ciernego. Pierścienie osadcze sprężynujące wewnętrzne − wymiary pierścieni i rowków oraz zalecenia dotyczące zabezpieczania
Potoczne nazwy pierścieni osadczych − "zeger", seger, seeger. UWAGA (z dn. 14 II 2022 r.): Przykład oznaczenia pierścienia osadczego sprężynującego wewnętrznego (odmiany normalnej − o grubości 2 mm) przeznaczonego do osadzania w otworze o średnicy 50 mm; Pierścień osadczy sprężynujący W50 PN-81/M-85111 Polska norma PN-81/M-85111 (PN-M-85111:1981) "Pierścienie osadcze sprężynujące" obejmuje swoim zakresem również pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne odmiany wzmocnionej − wyróżnione w oznaczeniu przez podanie wartości grubości pierścienia − np. W50×2,5. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Oznaczenia pierścieni osadczych wg PN i DIN różnią się. Według PN oznaczenie zawiera literę W i średnicę otworu (np. W50), wg DIN zaś zawiera literę J i średnicę otworu (np. J50). 
Model pierścienia osadczego wewnętrznego Pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne − wymiary pierścieni i rowków oraz zalecenia dotyczące zabezpieczania
Potoczne nazwy pierścieni osadczych − "zeger", seger, seeger. UWAGA (z dn. 14 II 2022 r.): Przykład oznaczenia pierścienia osadczego sprężynującego zewnętrznego (odmiany normalnej − o grubości 2 mm) przeznaczonego do osadzania na czopie o średnicy 50 mm; Pierścień osadczy sprężynujący Z50 PN−81/M−85111 Polska norma PN-81/M-85111 (PN-M-85111:1981) "Pierścienie osadcze sprężynujące" obejmuje swoim zakresem również pierścienie osadcze sprężynujące wewnętrzne odmiany wzmocnionej − wyróżnione w oznaczeniu przez podanie wartości grubości pierścienia − np. Z50×3. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Oznaczenia pierścieni osadczych wg PN i DIN różnią się. Według PN oznaczenie zawiera literę Z i średnicę czopa (np. Z50), wg DIN zaś zawiera literę A i średnicę czopa (np. A50). 
Model pierścienia osadczego zewnętrznego Pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne − zasady wymiarowania rowków (gniazd)
Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 12 XII 2019 r.): Określając miejsce wykonania / lokalizację rowka na pierścień osadczy na czopie − należy zsumować szerokość (długość) elementu mocowanego (np. szerokość łożyska, długość piasty koła) i grubość pierścienia osadczego. Użycie do obliczeń szerokości rowka zamiast grubości pierścienia spowoduje powstanie niekorzystnych luzów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r.): Ze względu na działanie karbu − mocowanie z wykorzystaniem pierścieni osadczych wykorzystywane jest głównie na końcach wału. UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r., uzup. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz: Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem pierścienia osadczego sprężynującego zewnętrznego z omówionymi często spotykanymi błędami. Pierścienie uszczelniające gumowe (pierścienie Simmera, simmeringi) odmiany A i B − przykłady przekrojów
Normy związane:
Pierścień uszczelniający A 25×42×10 PN-72/M-86964
Pierścień uszczelniający B 47×65×10 PN-72/M-86965
Pierścień uszczelniający ISO 2 038058 PN-88/M-73067 Szerokość nie wchodzi w skład oznaczenia, gdyż dla danych średnic występuje tylko jedna. Pi − liczba π − dokładniej niż pamiętasz Pismo techniczne − czcionki zalecane do stosowania na rysunkach technicznych (*.zip)
Czcionki / fonty wyświetlą się prawidłowo dopiero po ich zainstalowaniu i ponownym uruchomieniu przeglądarki. Do stosowania w najnowszych systemach zalecam czcionkę "FL Pismo Techniczne". Pismo techniczne − zalecane wysokości i grubości pisma
Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Pitagorasa − twierdzenie(WIKIPEDIA) PKN − Polski Komitet Normalizacyjny − "namiary" na polskie normy (tytuły i numery)
Dostęp do wszystkich polskich norm możliwy jest w czytelni norm w Gmachu Głównym PW. UWAGA (z dn. 26 VII 2023 r.): Tu znajdziesz informacje na temat (Komitetu Technicznego PKN) KT 204 ds. Rysunku Technicznego i Dokumentacji Technicznej. Płytki sprzęgłowe i inne elementy − przykłady przekrojów wybranych elementów (podkładek, pierścieni, półpierścienia, płytek sprzęgłowych)
Wąskie powierzchnie przekrojów (o szerokości do 2 mm) można zaczernić ("zamalować") − zob. przykład "zaczernienia" przekrojów okładzin płytki zewnętrznej sprzęgła ciernego. Płytki sprzęgłowe wewnętrzne
Szczególną uwagę należy zwrócić na liczbę wypustów i wymiary naprzemiennie wykonanych wypustów. 
Model płaskiej płytki sprzęgłowej wewnętrznej Płytki sprzęgłowe zewnętrzne
Szczególną uwagę należy zwrócić na liczbę wypustów. 
Model płytki sprzęgłowej zewnętrznej z okładzinami PN − Polskie Normy w zapisie konstrukcji:
W zapisie numerów norm należy zawsze podać rok wydania normy: − w starszych polskich normach rok wydania podawano skrótowo (2 ostatnie cyfry) po zapisie "PN-", np.: PN-74/M-82227 (obecnie można dopuścić zapis /stosowany w PKN/: PN-M-82227:1974); − wg nowszych wydań norm rok podawany jest na końcu (poprzedzony dwukropkiem), np.: PN-EN ISO 5457:2002. Brak roku wydania normy jest błędem dyskwalifikującym rysunek. Po roku wydania może wystąpić miesiąc (podawany po myślniku), np. PN-EN ISO 21920-1:2022-06. UWAGA (z dn. 18 IX 2023 r., uzup. 22 IX 2023 r.): Na rysunkach konstrukcyjnych można spotkać również "Normy Maszynowe" o skrócie NM, Normy Branżowe o "odwrotnym" skrócie BN oraz Normy Zakładowe o "odwrotnym" skrócie ZN. Inne skróty związane z szeroko pojętą normalizacją to DIN; EN; ISO. Wyjaśnienie stosowanych oznaczeń:
− PN-EN − Polska Norma wprowadzająca (metodą tłumaczenia) normę europejską; − PN-ISO − Polska Norma wprowadzająca (metodą tłumaczenia) normę międzynarodową; − PN-EN ISO − Polska Norma wprowadzająca normę międzynarodową (metodą tłumaczenia), uznaną przez CEN za normę europejską lub opracowaną jednocześnie przez ISO i CEN; − PN-M − Polska Norma z grupy polskich norm maszynowych; − PN-N − Polska Norma o zasięgu krajowym z dziedziny "Nauka, oświata, kultura, dokumentacja, poligrafia". Pochylenie i zbieżność − informacje wybrane
Znak pochylenia razem z wartością liczbową umieszcza się przy powierzchni pochylonej lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu lub jego podstawy (a nie wzdłuż powierzchni pochylonej) i zwrócony ostrzem w kierunku pochylenia powierzchni wymiarowanej. Znak zbieżności razem z wartością liczbową umieszcza się przy osi symetrii lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu (a nie wzdłuż zarysu powierzchni) i zwrócony ostrzem w kierunku zbieżności powierzchni wymiarowanej. UWAGA (z dn. 19 IV 2022 r.): Obecnie przy wymiarowaniu stożków w zasadzie używa się wyłącznie pojęcia zbieżności. Pochylenie używane jest np. w wymiarowaniu klinów niesymetrycznych. Zbieżność używana jest też do wymiarowania ostrosłupów foremnych i klinów symetrycznych. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też przykład obliczeniowy. Podcięcia technologiczne − podcięcia gwintów metrycznych zewnętrznych
Podane w połączeniu informacje dotyczące sposobu wymiarowania i niezbędnych wymiarów mogą się różnić od podanych w nowszych wydaniach norm. UWAGA (z dn. 29 VI 2022 r.): W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma 2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 15 I 2022 r., uzup. 18 II 2022 r.): Normy związane (wycofane):
− PN-89/M-82063 (PN-M-82063:1989) "Części złączne -- Wyjścia i podcięcia gwintów metrycznych". Jeśli stosowane są podcięcia gwintów metrycznych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa promienie (jednakowe lub różne w zależności od podziałki) i ew. kąt z zakresu 30°÷60° (zalecany 60°). W przypadku podcięć gwintów − np. dla nakrętek łożyskowych, które mają być zastosowane do mocowania koła (kół) − czop wału (wykonany w tolerancji p6, n6 lub m6) należy sfazować. Wielkość fazy powinna zapewnić prawidłowe wykonanie promienia R. Podcięcia technologiczne − podcięcia gwintów trapezowych zewnętrznych
W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 31 I 2020 r., uzup. 06 VII 2023 r.): Jeśli stosowane są podcięcia gwintów trapezowych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa różne promienie i kąt 60°. UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych. 
Modele podcięć − przykłady Podcięcia technologiczne − podcięcia gwintów − zalecenia dotyczące wymiarowania usytuowania podcięć
Wprowadzono dodatkowo przykłady nieprawidłowego wymiarowania położenia podcięć. Linie przenikania należy rysować liniami cienkimi. Podcięcia technologiczne − podcięcia obróbkowe (rodzaje A, B, C, D − wymiary) − norma: PN-58/M-02043 (PN-M-02043:1958) "Podcięcia obróbkowe"
Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) podcięć obróbkowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 02 XI 2023 r.): Przy doborze wartości średnic sąsiednich stopni swobodnych lub czopów uwzględnić należy również tolerancję ich wykonania. Uwzględnienie wyłącznie wymiarów nominalnych może nie zapewnić przeniesienia obciążeń wzdłużnych i/lub prawidłowego montażu. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Połączenie zawiera również sposób oznaczania podcięcia na rysunkach. UWAGA (z dn. 27 VII 2023 r.): Wymiar średnicy czopa d (z odpowiednią tolerancją) jest podawany zwykle na rzucie głównym, dlatego nie powinien być podawany na rysunku podcięcia przedstawionego np. w powiększeniu. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Podcięcia obróbkowe potocznie nazywane były/są rowkami uskokowymi. UWAGA (z dn. 19 VII 2021 r.): Normy związane:
− DIN 509 (1998-06) "Forms and dimensions of undercuts". Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r., uzup. 16 VIII 2023 r.): Jeżeli na wale znajdują się różne podcięcia − powinno się zwymiarować / oznaczyć każde oddzielnie. Do wykonywania podcięć służą specjalnie ukształtowane noże tokarskie − odwzorowujące kształt danego podcięcia. Podkładki dociskowe − zespoły podkładek dociskowych − wyciąg z norm zakładowych
Tu znajdziesz nakiełki z gwintem. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 14 II 2022 r., uzup. 29 XI 2023 r.): Średnica zewnętrzna podkładki dociskowej zawsze jest większa od średnicy czopa, na którym jest osadzony dociskany element, zatem w jej oznaczeniu (w odróżnieniu np. od oznaczania pierścieni osadczych zewnętrznych) nie podaje się średnicy czopa, tylko wartość wielkości średnicy zewnętrznej podkładki, zalecaną w odpowiadającym zakresie średnic czopa. UWAGA (z dn. 17 IV 2019 r.): Przykład oznaczenia zespołu podkładki dociskowej z podkładką o średnicy zewnętrznej D = 45 mm: Zespół podkładki dociskowej 45 NM-67/90848 UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 27 VI 2022 r.): Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) nakiełków z gwintem ani czopów końcowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r., uzup. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz: Podkładki do sworzni − tu znajdziesz wybrane informacje nt. podkładek możliwych do zastosowania do sworzni
Przywołane w normie zakładowej (ZN-75/1232-9) normy:
PN-67/M-82005 (PN-M-82005:1967) "Podkładki okrągłe zgrubne"; PN-67/M-82006 (PN-M-82006:1967) "Podkładki okrągłe dokładne"; Oznaczenie podkładki składa się z nazwy podkładki, wymiaru jej średnicy wewnętrznej (otworu) i "pełnego" numeru normy, np.:
Podkładka okrągła 11 PN-67/M-82005; Podkładka okrągła 10,5 PN-67/M-82006. Normy związane (zastępujące /pośrednio przez kolejne zamiany/ wyżej wymienione):
− PN-EN ISO 7091:2003 "Podkładki okrągłe -- Szereg normalny -- Klasa dokładności C"; − PN-EN ISO 7089:2004 "Podkładki okrągłe -- Szereg normalny -- Klasa dokładności A". Podkładki i inne elementy − przykłady przekrojów wybranych elementów (podkładek, pierścieni, półpierścienia, płytek sprzęgłowych)
Wąskie powierzchnie przekrojów (o szerokości do 2 mm) można zaczernić ("zamalować") − zob. przykład "zaczernienia" przekrojów okładzin płytki zewnętrznej sprzęgła ciernego. "Podkładki odginane z noskiem zewnętrznym" − norma: PN-82/M-82011 (PN-M-82011:1982) − wyciąg
Przykład oznaczenia podkładki odginanej z noskiem zewnętrznym o średnicy otworu d0 = 25 mm: Podkładka 25 PN-82/M-82011 UWAGA (z dn. 29 VI 2024 r.): Na rzucie głównym rysunku kolorem zielonym oznaczono element współpracujący z podkładką. Element ten pominięto na rzucie drugim. Podkładkę należy zaginać do płaskiej powierzchni nakrętki (ew. łba śruby), co powoduje konieczność narysowania nakrętki (lub śruby) w rzucie, w którym widoczne będą jej 2 płaskie powierzchnie. Podkładki sprężyste zwykłe − przykłady zastosowań
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 14 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem śruby z łbem sześciokątnym, podkładki sprężystej i krążka z omówionymi często spotykanymi błędami. Podkładki sprężyste zwykłe i lekkie − wymiary − wyciąg
Wprowadzenie dla podkładek sprężystych nieprawidłowego oznaczenia − np. M6 (jak dla gwintu) jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 26 I 2020 r.): Przykład oznaczenia podkładki sprężystej zwykłej (Z) o średnicy wewnętrznej do = 6,1 mm: Podkładka sprężysta Z 6,1 PN-77/M-82008 Przykład oznaczenia podkładki sprężystej lekkiej o średnicy wewnętrznej do = 6,1 mm: Podkładka sprężysta 6,1 PN-77/M-82008 UWAGA (z dn. 31 I 2020 r.): Niektóre podkładki sprężyste lekkie (wg PN-77/M-82008 (PN-M-82008:1977) "Podkładki sprężyste") mają średnice zewnętrzne znacznie większe od rozwartości kluczy − sprawdź też w DIN 7980. 
Model podkładki sprężystej Podkładki zębate − norma: PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe"
Przykład oznaczenia podkładki zębatej serii MB o średnicy otworu 50 mm: Podkładka zębata MB10 PN-82/M-86482 Dla znormalizowanych podkładek zębatych o średnicach otworów ≥ 20 mm pomnożenie cyfry bądź liczby oznaczenia przez 5 mm daje w wyniku ich średnicę wewnętrzną. UWAGA (z dn. 01 XII 2023 r.): Spotkać można podkładki o rozszerzonym oznaczeniu − np. (wg katalogu FAG) MB50A − litera A na końcu oznacza inną (większą) grubość podkładki niż standardowo stosowane. Podkładki zębate i nakrętki łożyskowe − przykłady zastosowań − łożyskowanie w układzie "O"
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 03 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "O" nazywane jest rozbieżnym. UWAGA (z dn. 29 VI 2023 r.): Ze względu na konieczność smarowania − w układach rzeczywistych należy zastosować np. pokrywy łożyskowe zamknięte (wg NM-67/30331). UWAGA (z dn. 15 XI 2021 r.): Ząb podkładki może być narysowany również − jako zagięty do dna rowka w nakrętce. Ząb nie powinien być kreskowany. UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Narysowanie zagiętych dwóch zębów podkładki w jednej nakrętce jest błędem dyskwalifikującym. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Podkładki zębate i nakrętki łożyskowe − przykłady zastosowań − łożyskowanie w układzie "X"
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "X" nazywane jest zbieżnym. UWAGA (z dn. 26 VI 2018 r.): Tu znajdziesz (częściowo uproszczony) rysunek wyjaśniający kształt elementu dociskającego łożysko. UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Patrz też − uwagi z przykładu dotyczącego łożyskowania w układzie "O". UWAGA (z dn. 31 V 2019 r.): Gwint wykonano w obudowie, która nie jest dzielona − zobacz kreskowanie. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Podkładki zębate − przykłady wymiarowania rowków na wypusty wewnętrzne podkładek zębatych
Tu znajdziesz szerokości/grubości nakrętek łożyskowych i zalecenia dotyczące doboru niektórych wymiarów. UWAGA (z dn. 09 XII 2023 r.): Wypust wewnętrzny podkładki zębatej nazywany jest zębem wewnętrznym zabezpieczającym. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady unikania pokrywania się cech konstrukcyjnych w wymiarowaniu długości rowków na wypusty. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Częstym błędem jest brak na przekroju linii odwzorowującej gwint (cienkiej linii ciągłej prowadzonej na 3/4 obwodu w taki sposób, że nie kończy się na liniach osiowych − jest "obrócona" względem osi o ~15°). Podkładki zębate − wybrane wymiary i zalecenia dotyczące stopniowania wałów
Tu znajdziesz przykłady wymiarowania rowków na wypusty podkładek zębatych. Wypust wewnętrzny podkładki zębatej nazywany jest zębem wewnętrznym zabezpieczającym. UWAGA (z dn. 29 I 2021 r.): Dodano oznaczenia i wymiary gwintów nakrętek łożyskowych. Podnośnik śrubowy − schemat obciążenia i długość wyboczeniowa
Taki sam model stosowany jest w obliczaniu śrub podnośników jednostopniowych i dwustopniowych. Podziałka kreskowania − odstęp pomiędzy liniami kreskowania
"Podtoczenia" − podcięcia technologiczne − podcięcia gwintów metrycznych zewnętrznych
Podane w połączeniu informacje dotyczące sposobu wymiarowania i niezbędnych wymiarów mogą się różnić od podanych w nowszych wydaniach norm. UWAGA (z dn. 29 VI 2022 r.): W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma 2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 15 I 2022 r., uzup. 18 II 2022 r.): Normy związane (wycofane):
− PN-89/M-82063 (PN-M-82063:1989) "Części złączne -- Wyjścia i podcięcia gwintów metrycznych". Jeśli stosowane są podcięcia gwintów metrycznych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa promienie (jednakowe lub różne w zależności od podziałki) i ew. kąt z zakresu 30°÷60° (zalecany 60°). W przypadku podcięć gwintów − np. dla nakrętek łożyskowych, które mają być zastosowane do mocowania koła (kół) − czop wału (wykonany w tolerancji p6, n6 lub m6) należy sfazować. Wielkość fazy powinna zapewnić prawidłowe wykonanie promienia R. "Podtoczenia" − podcięcia technologiczne − podcięcia gwintów trapezowych zewnętrznych
W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 31 I 2020 r., uzup. 06 VII 2023 r.): Jeśli stosowane są podcięcia gwintów trapezowych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa różne promienie i kąt 60°. UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych.
Modele podcięć − przykłady "Podtoczenia" − podcięcia technologiczne − podcięcia gwintów − zalecenia dotyczące wymiarowania usytuowania podcięć
Wprowadzono dodatkowo przykłady nieprawidłowego wymiarowania położenia podcięć. Linie przenikania należy rysować liniami cienkimi. "Podtoczenia" − podcięcia technologiczne − podcięcia obróbkowe (rodzaje A, B, C, D − wymiary) − norma: PN-58/M-02043 (PN-M-02043:1958) "Podcięcia obróbkowe"
Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) podcięć obróbkowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 02 XI 2023 r.): Przy doborze wartości średnic sąsiednich stopni swobodnych lub czopów uwzględnić należy również tolerancję ich wykonania. Uwzględnienie wyłącznie wymiarów nominalnych może nie zapewnić przeniesienia obciążeń wzdłużnych i/lub prawidłowego montażu. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Połączenie zawiera również sposób oznaczania podcięcia na rysunkach. UWAGA (z dn. 27 VII 2023 r.): Wymiar średnicy czopa d (z odpowiednią tolerancją) jest podawany zwykle na rzucie głównym, dlatego nie powinien być podawany na rysunku podcięcia przedstawionego np. w powiększeniu. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Podcięcia obróbkowe potocznie nazywane były/są rowkami uskokowymi. UWAGA (z dn. 19 VII 2021 r.): Normy związane:
− DIN 509 (1998-06) "Forms and dimensions of undercuts". Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r., uzup. 16 VIII 2023 r.): Jeżeli na wale znajdują się różne podcięcia − powinno się zwymiarować / oznaczyć każde oddzielnie. Do wykonywania podcięć służą specjalnie ukształtowane noże tokarskie − odwzorowujące kształt danego podcięcia. Podziałki i inne wymiary gwintów metrycznych − wyciąg
Dawniej gwinty drobnozwojne nazywano drobnozwojowymi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r.): Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10. (Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48×8.) UWAGA (z dn. 03 I 2020 r., uzup. 13 IX 2023 r.): Nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne grubozwojne. Dla średnic znamionowych większych od 68 wg PN-83/M-02013 (PN-M-02013:1983) "Gwinty metryczne ogólnego przeznaczenia o średnicach 1 do 600 mm -- Wymiary" nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne o skoku zwykłym. Przywołana norma została wycofana / zastąpiona przez:
− PN-ISO 68-1:2000 "Gwinty ISO ogólnego przeznaczenia -- Zarys nominalny -- Gwinty metryczne"; − PN-ISO 261:2001 "Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia -- Układ ogólny". Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. Podziałki i inne wymiary gwintów trapezowych symetrycznych − wyciąg (*.pdf)
W zależności od roku wydania normy niektóre wymiary gwintów (np. podziałki) mogą się różnić od podanych w w/w wyciągu. Korzystanie z innych (nowszych lub starszych) publikacji: norm/wyciągów/literatury jest dozwolone. Warunkiem jest jednoznaczne podanie źródła zaczerpniętych danych. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r., uzup. 21 V 2021 r. i 30 IX 2023 r.): Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48 × 8. Dla gwintów lewych w oznaczeniu należy dodać zapis LH − np. Tr48 × 8 LH. Dawniej stosowano zapis ze słowem lewy − np. lewy Tr48 × 8. (Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10.) Normy związane:
− PN-79/M-02017 (PN-M-02017:1979) "Gwinty trapezowe -- Wymiary"; − PN-ISO 2901:1995 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Zarys podstawowy i zarysy maksimum materiału"; − PN-ISO 2902:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Układ ogólny"; − PN-ISO 2904:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma wycofana); − PN-ISO 2904:2023-11 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma zastępująca powyższą). Częstym błędem jest rysowanie zarysu gwintu trapezowego z dwukrotnie powiększoną wielkością wymiaru H2 (głębokością tzw. bruzdy gwintu − por. rys. z pliku *.pdf). UWAGA (z dn. 14 III 2019 r.): Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Gwinty trapezowe symetryczne są stosowane w typowych konstrukcjach podnośników. Można spotkać konstrukcje z gwintem trapezowym niesymetrycznym (ozn. S) stosowanym w przypadku konieczności przeniesienia znacznych obciążeń (by do obsługi wystarczyła jedna osoba). UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych. UWAGA (z dn. 21 V 2021 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zwymiarowany zarys gwintu trapezowego symetrycznego wewnętrznego i zewnętrznego (Proj. PKM I). Podziałki powiększające − przykłady oznaczania szczegółów w powiększeniu
Do oznaczania widoków i przekrojów nie stosuje się liter alfabetu greckiego, ani liter I, O, Q, R, X. UWAGA (z dn. 04 II 2020 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu okręgiem lub łukiem okręgu jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 08 II 2018 r., uzup. 04 VIII 2023 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): Powiększony fragment zaznaczony na przekroju może być narysowany w widoku i odwrotnie. Podziałki rysunkowe i formaty arkuszy rysunkowych
Arkusze w usytuowaniu pionowym (z wyjątkiem arkusza formatu A4) nie są obecnie zalecane, ale mogą być zastosowane za zgodą prowadzącego zajęcia. Bez względu na usytuowanie arkusza (poziome czy pionowe) − składanie ma zapewnić, że tabliczka rysunkowa znajduje się na dole arkusza złożonego do formatu A4 (zawsze pionowego). Normy związane:
− PN-EN ISO 5457:2002 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych" (norma zastępująca powyższą); − PN-EN ISO 5457:2002/A1:2010 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych" (zmiana do ww. normy); − PN-86/N-01603 (PN-N-01603:1986) "Rysunek techniczny -- Składanie formatów arkuszy". Tu znajdziesz odchyłki graniczne wymiarów boków formatów. Podziałki zwiększające − przykłady oznaczania szczegółów w powiększeniu
Do oznaczania widoków i przekrojów nie stosuje się liter alfabetu greckiego, ani liter I, O, Q, R, X. UWAGA (z dn. 04 II 2020 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu okręgiem lub łukiem okręgu jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 08 II 2018 r., uzup. 04 VIII 2023 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): Powiększony fragment zaznaczony na przekroju może być narysowany w widoku i odwrotnie. Podział sumy współczynników korekcji między zębnik a koło − algorytm (*.pdf)
Współczynnik korekcji nazywany jest współczynnikiem przesunięcia zarysu. UWAGA (z dn. 10 VII 2018 r.): Przy założeniu, że z2 > z1 − dla rozdzielonej wg zamieszczonego algorytmu sumy współczynników korekcji mniejszej niż 1 zawsze x1 > x2 oraz x1 < 0,5. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r., uzup. 09 II 2025 r.): Dla przekładni z kołami o zębach skośnych podziału należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Tu znajdziesz wykres (*.pdf) do podziału sumy współczynników korekcji między zębnik a koło. UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Zębnikiem nazywane jest małe koło przekładni zębatej, kołem zaś duże koło. Pogłębianie − proces zmiany kształtu i/lub wymiarów części otworu lub obróbka powierzchni czołowej związanej z otworem − wykonywany pogłębiaczami
Dawniej pogłębienia nazywane były nawierceniami − np. w PN/M-82067 (październik 1948). Pogłębienia i nawiercenia stożkowe oraz fazy i ścięcia ≠ 45° − przykłady wymiarowania
Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Sposób wymiarowania nawierceń / pogłębień stożkowych dotyczy również pogłębień o kącie rozwarcia 90°. W przypadku pogłębień można podać kąt i średnicę zewnętrzną na powierzchni czołowej − patrz przykład po prawej. Poissona liczby (współczynniki) wybranych grup materiałów − wartości orientacyjne
UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Tu znajdziesz moduły Younga − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. Pola powierzchni, momenty powierzchniowe i wskaźniki wytrzymałości wybranych przekrojów
Obwód koła; długość okręgu: L = π d = 2 π r (gdzie d − średnica; r − promień). Przepraszam wszystkich, których ten zapis uraził. Pola rysunkowe − ramki ograniczające pola rysunkowe
Wg wycofanej normy PN-76/M-01601 (PN-M-01601:1976) "Rysunek techniczny -- Forma graficzna arkusza" odległość linii obramowania od linii obcięcia wynosi 5 mm na arkuszach formatu A4 i A3 oraz 5÷10 mm na pozostałych arkuszach. Obecnie obowiązuje norma PN-EN ISO 5457:2002 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych", wg której ramkę ograniczającą pole rysunkowe (bez względu na wielkość arkusza) wyznaczają marginesy 20 mm z lewej strony i po 10 mm z pozostałych trzech stron. Norma związana:
Tu znajdziesz zasady składania rysunków do teczki lub koperty. Norma związana:
Ramkę ograniczającą pole rysunkowe należy rysować linią o szerokości (grubości) ≥ 0,7 mm. W praktyce ramka rysowana jest zwykle linią grubą przyjętą dla danego formatu (rysunku).
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Częstym błędem jest wpisywanie w trzykolumnowej tablicy tolerancji słowa Pasowanie zamiast Tolerancja. Polskie Normy w zapisie konstrukcji:
W zapisie numerów norm należy zawsze podać rok wydania normy: − w starszych polskich normach rok wydania podawano skrótowo (2 ostatnie cyfry) po zapisie "PN-", np.: PN-74/M-82227 (obecnie można dopuścić zapis /stosowany w PKN/: PN-M-82227:1974); − wg nowszych wydań norm rok podawany jest na końcu (poprzedzony dwukropkiem), np.: PN-EN ISO 5457:2002. Brak roku wydania normy jest błędem dyskwalifikującym rysunek. Po roku wydania może wystąpić miesiąc (podawany po myślniku), np. PN-EN ISO 21920-1:2022-06. UWAGA (z dn. 18 IX 2023 r., uzup. 22 IX 2023 r.): Na rysunkach konstrukcyjnych można spotkać również "Normy Maszynowe" o skrócie NM, Normy Branżowe o "odwrotnym" skrócie BN oraz Normy Zakładowe o "odwrotnym" skrócie ZN. Inne skróty związane z szeroko pojętą normalizacją to DIN; EN; ISO. Wyjaśnienie stosowanych oznaczeń:
− PN-EN − Polska Norma wprowadzająca (metodą tłumaczenia) normę europejską; − PN-ISO − Polska Norma wprowadzająca (metodą tłumaczenia) normę międzynarodową; − PN-EN ISO − Polska Norma wprowadzająca normę międzynarodową (metodą tłumaczenia), uznaną przez CEN za normę europejską lub opracowaną jednocześnie przez ISO i CEN; − PN-M − Polska Norma z grupy polskich norm maszynowych; − PN-N − Polska Norma o zasięgu krajowym z dziedziny "Nauka, oświata, kultura, dokumentacja, poligrafia". Polski Komitet Normalizacyjny − "namiary" na polskie normy (tytuły i numery)
Dostęp do wszystkich polskich norm możliwy jest w czytelni norm w Gmachu Głównym PW. UWAGA (z dn. 26 VII 2023 r.): Tu znajdziesz informacje na temat (Komitetu Technicznego PKN) KT 204 ds. Rysunku Technicznego i Dokumentacji Technicznej. Połączenia gwintowe − przykłady
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 14 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem śruby z łbem sześciokątnym, podkładki sprężystej i krążka z omówionymi często spotykanymi błędami. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. UWAGA (z dn. 25 II 2020 r.): Śruba dwustronna ma gwint nacięty na niecałej długości. Pręt gwintowany ma gwint nacięty na całej długości. Połączenia śrubowe − patrz wyżej Połączenia wciskowe − odchyłki otworów i wałków pasowań (wg zasady) stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Tu znajdziesz:
− moduły Younga − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. Połączenia wpustowe przedstawione w przekroju wzdłużnym − przykłady (*.pdf)
W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 06 VI 2019 r.): Dla uproszczenia rysunków pominięto promienie w rowkach wpustowych i fazowanie krawędzi (lub promienie zaokrągleń krawędzi) wpustów. W przekroju wzdłużnym wpustów nie należy kreskować; w przekroju poprzecznym należy pokreskować. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. Powiercanie − proces wykonywany po wierceniu polegający na powiększaniu średnicy otworu ("ponowne wiercenie") − wykonywany wiertłem
Powierzchnie wewnętrzne i zewnętrzne − unikanie pokrywania się cech konstrukcyjnych przedmiotów przedstawianych w półwidoku-półprzekroju i widoku
Na półwidokach-półprzekrojach − przekrojem powinna być dolna lub prawa część rzutu. UWAGA (z dn. 05 III 2020 r.): Dla uczytelnienia rysunku − minimalny odstęp między "przesuniętymi" liniami powinien wynosić co najmniej 0,7 mm. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r.): Podane zalecenia dotyczą również faz wykonanych pod innym kątem.
Dla gwintów o zarysie symetrycznym kąt roboczy gwintu równy jest połowie kąta zarysu. Dla innych gwintów wartość wielkości kąta roboczego należy dobrać np. z norm przedmiotowych. Półpierścienie i inne elementy − przykłady przekrojów wybranych elementów (podkładek, pierścieni, półpierścienia, płytek sprzęgłowych)
Wąskie powierzchnie przekrojów (o szerokości do 2 mm) można zaczernić ("zamalować") − zob. przykład "zaczernienia" przekrojów okładzin płytki zewnętrznej sprzęgła ciernego. Półwidoki-półprzekroje przedmiotów − unikanie pokrywania się cech konstrukcyjnych powierzchni zewnętrznych i wewnętrznych
Na półwidokach-półprzekrojach − przekrojem powinna być dolna lub prawa część rzutu. UWAGA (z dn. 05 III 2020 r.): Dla uczytelnienia rysunku − minimalny odstęp między "przesuniętymi" liniami powinien wynosić co najmniej 0,7 mm. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r.): Podane zalecenia dotyczą również faz wykonanych pod innym kątem. Prawo Hooke'a Prędkość poślizgu − współczynnik prędkości poślizgu kv dla sprzęgieł ciernych − wzór Program "lozyska'99" (Loz99.exe) − instrukcja obsługi (*.pdf)
Instrukcja zawiera opis wybranych funkcji programu. Tu znajdziesz HELP programu "lozyska'99". Program "wał maszynowy'99" (Wal99.exe) − instrukcja obsługi (*.pdf)
Informacje dotyczące zwrotów sił ("skierowania" sił) zawarte w programie w zakładce "Pomoc" są błędne. Należy skorzystać z zaleceń przedstawionych w niniejszej instrukcji. Siłę wzdłużną zwróconą zgodnie ze zwrotem osi OX wpisać należy jako dodatnią, siłę wzdłużną zwróconą przeciwnie do zwrotu osi OX − jako ujemną (ze znakiem "−"). Po prawidłowym wpisaniu danych i kliknięciu ikony "Geometria wału i dobór łożysk" nie powinien pojawić się żaden komunikat. W przypadku pojawienia się komunikatu "Suma momentów obwodowych SM=... /i tu jakaś liczba/", należy poprawić wpisane wartości (częstym błędem jest brak znaku "−" przy jednej z sił obwodowych). UWAGA (z dn. 29 VIII 2019 r.): Aby wstawić więcej stopni pomiędzy czopami należy: − wstawić jeden stopień; − zaznaczyć go "oknem" lub "pojedynczo"; − skrócić ciągnąc za uchwyt (niebieski kwadracik na osi symetrii); − wstawić kolejny stopień w "puste" miejsce − albo zapytać prowadzącego. Promienie przejściowe − patrz niżej − promienie zaokrągleń
Promienie zaokrągleń − (często) spotykane błędy rysunkowe Promienie zaokrągleń − kojarzenie promieni i faz (ścięć)
Dawniej fazy (ścięcia) były nazywane ścinami. Promienie zaokrągleń − kojarzenie zaokrągleń wewnętrznych i zewnętrznych (promieni zaokrągleń przejściowych)
Podobne wytyczne należy przyjąć dla współpracy pierścienia wewnętrznego łożyska i powierzchni oporowej na wale − promień przejściowy powinien być mniejszy od promienia w otworze pierścienia wewnętrznego łożyska (Rczopa < Rłożyska ). Promienie zaokrągleń (normalne promienie zaokrągleń) − wyciąg Promienie zaokrągleń − wytyczne doboru promieni zaokrągleń przejściowych na czopach
Dla czopów łożyskowych wielkość promienia przejściowego dobiera się do promienia łożyska (Rczopa < Rłożyska ) − patrz kojarzenie zaokrągleń wewnętrznych i zewnętrznych. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Przedstawione wytyczne dotyczące doboru promieni zaokrągleń przejściowych należy stosować w każdym przypadku z wyjątkiem czopów z podcięciami obróbkowymi. UWAGA (z dn. 07 XI 2023 r.): Tu znajdziesz:
Promienie zaokrągleń − wytyczne doboru promieni zaokrągleń przejściowych na stopniach swobodnych
Promienie zaokrągleń przejściowych na stopniach swobodnych należy stosować w każdym przypadku. UWAGA (z dn. 29 XI 2021 r.): Dla uproszczenia procesu technologicznego (o ile to możliwe) należy stosować jednakowe promienie zaokrągleń przejściowych. Promień bezwładności przekroju minimalny/najmniejszy − dla przekroju okrągłego (Proj. PKM I)
Tu znajdziesz momenty powierzchniowe, wskaźniki wytrzymałości i pola powierzchni wybranych przekrojów. Promień tarcia średni − wzór
Przy "niewielkiej" szerokości powierzchni styku w porównaniu do średniego promienia styku, czyli przy małej różnicy promienia zewnętrznego i wewnętrznego − jako promień tarcia można przyjąć średni promień pierścieniowej powierzchni styku, czyli: rTO = 1/4 · (DzT + DwT). Prosta styczna do okręgu − sposób wykreślania
Tu znajdziesz konstrukcję geometryczną symetralnej odcinka. Prosta Tetmajera-Jasińskiego − równanie
Średnicę rdzenia należy wyznaczyć z równania kwadratowego, które wyprowadza się przyrównując naprężenia krytyczne ze wzoru Tetmajera-Jasińskiego do naprężeń pochodzących od ściskania (wywołanych przez siłę krytyczną). Średnica "ukryta jest" we wzorze na smukłość (w potędze 1) i na pole powierzchni przekroju rdzenia (w potędze 2). Z równania otrzymuje się dwa wyniki − dodatni i ujemny − wynik ujemny należy odrzucić. "Przecięcia" / krzyżowanie linii rysunkowych − przykłady
Linie rysunkowe powinny krzyżować się na odcinkach ciągłych. Nie powinny krzyżować się na kropkach lub przechodzić przez puste miejsca (tzw. odstępy). Wyjątkiem są dwie przecinające się linie kropkowe, dla których krzyżowanie linii musi być na kropce. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Dodano przykłady dotyczące krzyżowania się i styku linii (bezbłędny i z błędami). Zobacz też inne przykłady błędów.
Nazwy stosowane zamiennie w budowie/konstrukcji/technologii maszyn i rysunku technicznym (szczególnie maszynowym), wg różnych słowników i książek mające następujące znaczenie (wybrane w zastosowaniu do konstrukcji maszyn):
− detal − (niewielki) element większej całości, w technologii − część obrabiana; − element − jeden z obiektów, który w określonym układzie z innymi tworzy całość; − przedmiot − każda materialna rzecz (element rzeczywistości) o określonych wymiarach, kształcie i położeniu − postrzegana zmysłami jako odrębna, zwłaszcza dająca się dotknąć i wziąć do ręki; − stosowane czasem nazwy: wyrób, produkt, obiekt i in. Przedrostki jednostek krotnych układu SI
Tu znajdziesz jednostki wielkości fizycznych (podstawowych i uzupełniających) układu SI. Przedziały tolerancji − odchyłki wałków i otworów − pasowań (wg zasady) stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Częstym błędem jest wpisywanie w trzykolumnowej tablicy tolerancji słowa Pasowanie zamiast Tolerancja. Przegub kulisty − obliczenia / sprawdzenie wg wzoru Hertza
Z punktu widzenia technologii wykonania − przy doborze wielkości promieni: wklęsłej powierzchni kulistej (większego) i wypukłej powierzchni kulistej (mniejszego) najlepiej przyjąć wartości całkowite (z różnicą R − r = 1 mm). UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Tu znajdziesz moduły Younga oraz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. UWAGA (z dn. 04 VII 2018 r.): Podany wzór dotyczy współpracy powierzchni wypukłej kuli o promieniu r z kulistą powierzchnią wklęsłą o promieniu R. Inne przypadki wymagają zastosowania innych wzorów. UWAGA (z dn. 02 IV 2020 r.): Tu znajdziesz sposób wymiarowania powierzchni kulistych (sferycznych). UWAGA (z dn. 29 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład współpracy wypukłego, kulistego zakończenia śruby podnośnika i wkładki z wklęsłym gniazdem kulistym z omówionymi często spotykanymi błędami. Przekładnia przyspieszająca / przekładnia zwiększająca prędkość obrotową − to multiplikator
Przełożenia multiplikatorów są mniejsze od jedności. Przekładnie łańcuchowe − przełożenia
Liczba zębów koła łańcuchowego napędzającego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) nie powinna być mniejsza od 12(wartość uprzywilejowana/zalecana), a dla przekładni o wymaganej dużej pewności pracy nie mniejsza niż 19. Minimalna dopuszczalna liczba zębów koła łańcuchowego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) wynosi 9. Normy związane:
− PN-77/M-84168 (PN-M-84168:1977) "Łańcuchy napędowe rolkowe";
Łańcuch 28B-2-88 Przekładnie pasowe z pasami klinowymi
Normy związane:
− PN-66/M-85201 (PN-M-85201:1966) "Pasy klinowe -- Wymiary";
Zespół pasów klinowych 3 C2000 Przekładnie zębate − algorytm doboru (*.zip)
Algorytm służy do doboru parametrów reduktora zębatego w Proj. Napędów Mechanicznych. Przy obliczaniu składowych siły międzyzębnej należy użyć przełożenia rzeczywistego wynikającego z ostatecznie przyjętych liczb zębów. Wybrane fragmenty, omówione podczas zajęć (nie cały algorytm!!!) można zastosować do obliczania parametrów geometrycznych i sił międzyzębnych w projekcie przekładni zębatej − Proj. PKM II. Zastosowanie całości algorytmu na potrzeby projektu przekładni w Proj. PKM II − świadczy o braku znajomości wymagań (!!!) − co zwykle kończy się oceną niedostateczną. Przekładnie zębate − odległości osi kół zębatych
Odchyłkę odległości osi należy policzyć ze wzoru: Δaw=±0,5⋅IT10(aw) gdzie IT10 to klasa tolerancji normalnych (dawniej wielkość pola tolerancji) dobrana dla wartości rzeczywistej/znormalizowanej odległości osi aw. Przykład: dla aw=140 mm ⇒ IT10=160 μm ⇒ Δaw=±0,08 mm. UWAGA (z dn. 30 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-83/M-88516 (PN-M-88516:1983) "Reduktory walcowe ogólnego przeznaczenia -- Podstawowe parametry" (norma wycofana, zastąpiona przez powyższą). Przekładnie zębate / reduktory zębate ogólnego przeznaczenia − wzniosy osi wałów − wyciąg
UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Tu znajdziesz odchyłki wzniosów. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 30 XI 2023 r.): Norma związana:
Przekładnie zębate / reduktory zębate − przełożenia
Reduktory nazywane są przekładniami zwalniającymi (przekładniami zmniejszającymi prędkość obrotową). UWAGA (z dn. 29 VIII 2023 r., uzup. 30 XII 2023 r.): Nominalne wartości przełożeń dla jednego stopnia należy przyjmować od 1 do 8. Normy związane:
− PN-76/M-88513 (PN-M-88513:1976) "Reduktory zębate ogólnego przeznaczenia -- Przełożenia"; − PN-70/M-88504 (PN-M-88504:1970) "Przekładnie zębate ogólnego przeznaczenia -- Przełożenia". Tu znajdziesz dopuszczalne odchyłki wartości przełożeń reduktorów zębatych. Przekładnie zębate − siła międzyzębna − sposób wyznaczania składowych
Pomijając tarcie − wartość (przestrzennie skierowanej) wypadkowej siły międzyzębnej można wyznaczyć jako pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów sił składowych. Przekładnie zębate − smarowanie − objętość oleju
Zamieszczona zależność dotyczy smarowania kąpielowego − realizowanego przez zanurzenie koła w oleju i rozbryzg. Wymagane zanurzenie to 1÷6 modułów. Przekroje cząstkowe lub widoki cząstkowe − przykłady oznaczania szczegółów w powiększeniu
Do oznaczania widoków i przekrojów nie stosuje się liter alfabetu greckiego, ani liter I, O, Q, R, X. UWAGA (z dn. 04 II 2020 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu okręgiem lub łukiem okręgu jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 08 II 2018 r., uzup. 04 VIII 2023 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): Powiększony fragment zaznaczony na przekroju może być narysowany w widoku i odwrotnie. Przekroje cząstkowe (wyrwania) − przykłady
Ograniczenie wyrwania linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Zamieszczony przykład zawiera też urwanie i przerwanie. Przekroje miejscowe − patrz wyżej − przekroje cząstkowe
Przekroje połączeń gwintowych − przykłady
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 14 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem śruby z łbem sześciokątnym, podkładki sprężystej i krążka z omówionymi często spotykanymi błędami. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. UWAGA (z dn. 25 II 2020 r.): Śruba dwustronna ma gwint nacięty na niecałej długości. Pręt gwintowany ma gwint nacięty na całej długości. Przekroje połączeń wpustowych − przykłady przekrojów wzdłużnych (*.pdf)
W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 06 VI 2019 r.): Dla uproszczenia rysunków pominięto promienie w rowkach wpustowych i fazowanie krawędzi (lub promienie zaokrągleń krawędzi) wpustów. W przekroju wzdłużnym wpustów nie należy kreskować; w przekroju poprzecznym należy pokreskować. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. Przekroje − przykład oznaczania
W połączeniu podano również wytyczne dotyczące wymiarów strzałki stosowanej w oznaczeniu przekroju. Przekroje − przykłady otworów (wywierconych, sfazowanych i nagwintowanych) przedstawionych w przekrojach i widokach
Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 12 X 2020 r.): Otwory nieprzelotowe bywają nazywane ślepymi. Przekroje − przykłady przekrojów wybranych elementów (podkładek, pierścieni, półpierścienia, płytek sprzęgłowych)
Wąskie powierzchnie przekrojów (o szerokości do 2 mm) można zaczernić ("zamalować") − zob. przykład "zaczernienia" przekrojów okładzin płytki zewnętrznej sprzęgła ciernego. Przekroje − przykłady przekrojów wybranych elementów (śrub, sworzni, kołków) w otworach
Jeżeli przekrój poprowadzony jest przez materiał jednego z łączonych elementów − rysunki należy uzupełnić stosownym kreskowaniem. Przekroje − przykłady przekrojów wybranych łożysk (kulkowego zwykłego, stożkowego, walcowego i kulkowego skośnego)
W projektach NM, PKM i PZKiGW łożyska należy rysować w I (pierwszym) stopniu uproszczenia − czyli tak jak w zamieszczonych przykładach − z zachowaniem proporcji wymiarowych. UWAGA (z dn. 17 I 2022 r.): Dodano przekroje łożysk kulkowych jednostronnie zamkniętych (ozn. Z lub ZR) i dwustronnie zamkniętych (ozn. 2ZR lub 2Z, lub ZZ). UWAGA (z dn. 19 II 2020 r.): Dodano przekroje łożysk walcowych: NUP; NJ; N. UWAGA (z dn. 09 VII 2018 r., uzup. 28 XII 2020 r.): Kreskowanie pierścieni powinno być jednakowe. Na rysunku łożyska walcowego serii NUP dla stykających się elementów zastosowano przesunięcie kreskowania o połowę podziałki kreskowania. Przekroje − przykłady przekrojów połączeń gwintowych
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 14 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem śruby z łbem sześciokątnym, podkładki sprężystej i krążka z omówionymi często spotykanymi błędami. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. UWAGA (z dn. 25 II 2020 r.): Śruba dwustronna ma gwint nacięty na niecałej długości. Pręt gwintowany ma gwint nacięty na całej długości. Przekroje wzdłużne połączeń wpustowych − przykłady (*.pdf)
W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 06 VI 2019 r.): Dla uproszczenia rysunków pominięto promienie w rowkach wpustowych i fazowanie krawędzi (lub promienie zaokrągleń krawędzi) wpustów. W przekroju wzdłużnym wpustów nie należy kreskować; w przekroju poprzecznym należy pokreskować. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. Przełożenia przekładni łańcuchowych
Liczba zębów koła łańcuchowego napędzającego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) nie powinna być mniejsza od 12(wartość uprzywilejowana/zalecana), a dla przekładni o wymaganej dużej pewności pracy nie mniejsza niż 19. Minimalna dopuszczalna liczba zębów koła łańcuchowego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) wynosi 9. Normy związane:
− PN-77/M-84168 (PN-M-84168:1977) "Łańcuchy napędowe rolkowe";
Łańcuch 28B-2-88 Przełożenia przekładni zębatych / reduktorów zębatych
Reduktory nazywane są przekładniami zwalniającymi (przekładniami zmniejszającymi prędkość obrotową). UWAGA (z dn. 29 VIII 2023 r., uzup. 30 XII 2023 r.): Nominalne wartości przełożeń dla jednego stopnia należy przyjmować od 1 do 8. Normy związane:
− PN-76/M-88513 (PN-M-88513:1976) "Reduktory zębate ogólnego przeznaczenia -- Przełożenia"; − PN-70/M-88504 (PN-M-88504:1970) "Przekładnie zębate ogólnego przeznaczenia -- Przełożenia". Tu znajdziesz dopuszczalne odchyłki wartości przełożeń reduktorów zębatych. Przerwania (skrócenia) − przerywanie przedmiotów − przykłady
Skrócenie przedmiotów długich przez opuszczenie ich części środkowej nie może nasuwać wątpliwości co do ich kształtu. UWAGA (z dn. 15 XII 2021 r.): Linii osiowej (osi symetrii) nie należy przerywać − jej odcinek długi powinien przecinać obie linie przerwania. UWAGA (z dn. 15 V 2019 r.): Na rysunku śruby zastosowano dwa sposoby przerwania przedmiotu wykorzystując dwie linie z zygzakiem (nazywane czasem liniami zygzakowymi) oraz dwie linie faliste (tzw. ciągłe odręczne). Linie zygzakowe (zgodnie z obowiązującymi wymaganiami) muszą być przeciągnięte poza zarys rzutu 2 do 4 mm, natomiast linie ciągłe odręczne prowadzone są na rzucie (kończą się na zarysie). UWAGA (z dn. 18 II 2020 r.): Tu znajdziesz wymiary zygzaka linii z zygzakiem. UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): Narysowanie linii przerwania (zygzakowej lub falistej) linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Linia wymiarowa powinna być ciągła nawet wtedy, gdy element, którego dotyczy pokazano jako przerwany/skrócony. Przesunięcie zarysów − podział sumy współczynników korekcji między zębnik a koło − algorytm (*.pdf)
Współczynnik korekcji nazywany jest współczynnikiem przesunięcia zarysu. UWAGA (z dn. 10 VII 2018 r.): Przy założeniu, że z2 > z1 − dla rozdzielonej wg zamieszczonego algorytmu sumy współczynników korekcji mniejszej niż 1 zawsze x1 > x2 oraz x1 < 0,5. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r., uzup. 09 II 2025 r.): Dla przekładni z kołami o zębach skośnych podziału należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Tu znajdziesz wykres (*.pdf) do podziału sumy współczynników korekcji między zębnik a koło. UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Zębnikiem nazywane jest małe koło przekładni zębatej, kołem zaś duże koło. Punkty teoretyczne − wymiarowanie z punktów przecięcia krawędzi teoretycznych Ra − parametr chropowatości powierzchni
Tu znajdziesz informacje dotyczące uzyskiwanych chropowatości (Ra) w zależności od rodzaju obróbki. UWAGA (z dn. 31 I 2022 r.): Używając oznaczeń chropowatości powierzchni Ra korzystać należy z jednego szeregu, uzupełniając go (tam gdzie to niezbędne) parametrem Rz. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. Radian − jednostka miary łukowej kąta płaskiego(WIKIPEDIA) Ramki ograniczające pola rysunkowe
Wg wycofanej normy PN-76/M-01601 (PN-M-01601:1976) "Rysunek techniczny -- Forma graficzna arkusza" odległość linii obramowania od linii obcięcia wynosi 5 mm na arkuszach formatu A4 i A3 oraz 5÷10 mm na pozostałych arkuszach. Obecnie obowiązuje norma PN-EN ISO 5457:2002 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych", wg której ramkę ograniczającą pole rysunkowe (bez względu na wielkość arkusza) wyznaczają marginesy 20 mm z lewej strony i po 10 mm z pozostałych trzech stron. Norma związana:
Tu znajdziesz zasady składania rysunków do teczki lub koperty. Norma związana:
Ramkę ograniczającą pole rysunkowe należy rysować linią o szerokości (grubości) ≥ 0,7 mm. W praktyce ramka rysowana jest zwykle linią grubą przyjętą dla danego formatu (rysunku).
Reduktory nazywane są przekładniami zwalniającymi (przekładniami zmniejszającymi prędkość obrotową). UWAGA (z dn. 08 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz wartości przełożeń reduktorów zębatych. UWAGA (z dn. 24 IX 2023 r.): Norma związana:
Reduktory zębate ogólnego przeznaczenia − wzniosy osi wałów − wyciąg
UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Tu znajdziesz odchyłki wzniosów. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 30 XI 2023 r.): Norma związana:
Reduktory zębate / przekładnie zębate − materiały pomocnicze (*.zip)
Algorytm służy do doboru parametrów reduktora zębatego w Proj. Napędów Mechanicznych. Przy obliczaniu składowych siły międzyzębnej należy użyć przełożenia rzeczywistego wynikającego z ostatecznie przyjętych liczb zębów. Wybrane fragmenty, omówione podczas zajęć (nie cały algorytm!!!) można zastosować do obliczania parametrów geometrycznych i sił międzyzębnych w projekcie przekładni zębatej − Proj. PKM II. Zastosowanie całości algorytmu na potrzeby projektu przekładni w Proj. PKM II − świadczy o braku znajomości wymagań (!!!) − co zwykle kończy się oceną niedostateczną. Reduktory zębate / przekładnie zębate − przełożenia
Reduktory nazywane są przekładniami zwalniającymi (przekładniami zmniejszającymi prędkość obrotową). UWAGA (z dn. 29 VIII 2023 r., uzup. 30 XII 2023 r.): Nominalne wartości przełożeń dla jednego stopnia należy przyjmować od 1 do 8. Normy związane:
− PN-76/M-88513 (PN-M-88513:1976) "Reduktory zębate ogólnego przeznaczenia -- Przełożenia"; − PN-70/M-88504 (PN-M-88504:1970) "Przekładnie zębate ogólnego przeznaczenia -- Przełożenia". Tu znajdziesz dopuszczalne odchyłki wartości przełożeń reduktorów zębatych. Reduktory zębate / przekładnie zębate − smarowanie − objętość oleju
Zamieszczona zależność dotyczy smarowania kąpielowego − realizowanego przez zanurzenie koła w oleju i rozbryzg. Wymagane zanurzenie to 1÷6 modułów. Rockwella skala twardości − oznaczenie HR...
Pełne oznaczenie zawiera trzecią literę (zależną od rodzaju materiału i od zastosowanego wgłębnika) − np. HRC (C lub A − dla stali hartowanej). Norma związana:
Rodzaj obróbki a jakość powierzchni − parametr chropowatości (Ra)
Tu znajdziesz więcej informacji nt. chropowatości oraz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Rowki na pierścienie osadcze sprężynujące wewnętrzne − wymiary rowków i pierścieni oraz zalecenia dotyczące zabezpieczania
Oznaczenia pierścieni osadczych wg PN i DIN różnią się. Według PN oznaczenie zawiera literę W i średnicę otworu (np. W50), wg DIN zaś zawiera literę J i średnicę otworu (np. J50). Rowki na pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne − wymiary oraz zalecenia dotyczące zabezpieczania
Oznaczenia pierścieni osadczych wg PN i DIN różnią się. Według PN oznaczenie zawiera literę Z i średnicę czopa (np. Z50), wg DIN zaś zawiera literę A i średnicę czopa (np. A50). Rowki na pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne − zasady wymiarowania
Rowki bywają nazywane gniazdami. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 12 XII 2019 r.): Określając miejsce wykonania / lokalizację rowka na pierścień osadczy na czopie − należy zsumować szerokość (długość) elementu mocowanego (np. szerokość łożyska, długość piasty koła) i grubość pierścienia osadczego. Użycie do obliczeń szerokości rowka zamiast grubości pierścienia spowoduje powstanie niekorzystnych luzów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r.): Ze względu na działanie karbu − mocowanie z wykorzystaniem pierścieni osadczych wykorzystywane jest głównie na końcach wału. UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r., uzup. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz: Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem pierścienia osadczego sprężynującego zewnętrznego z omówionymi często spotykanymi błędami. Rowki na wpusty pryzmatyczne − odchyłki głębokości rowków
Zamieszczone odchyłki dotyczą połączeń z jednym wpustem. W przypadku dwóch wpustów odchyłkę należy podwoić. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000) . Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 04 VII 2018 r.): Głębokości rowków oznaczane są: t1 − dla czopa oraz t2 − dla piasty. Rowki na wpusty pryzmatyczne − wymiary rowków
Rowki na wpusty pryzmatyczne nazywane były (wg PN) żłobkami lub potocznie kanałkami. UWAGA (z dn. 07 II 2018 r.): Podane informacje dotyczą wpustów pryzmatycznych stosowanych w ogólnej budowie maszyn. UWAGA (z dn. 17 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-91/M-85001 (PN-M-85001:1991) "Wpusty pryzmatyczne wysokie"; − PN-91/M-85002 (PN-M-85002:1991) "Wpusty pryzmatyczne niskie". Zamieszczone odchyłki głębokości rowków dotyczą połączeń z jednym wpustem. W przypadku dwóch wpustów odchyłkę należy podwoić. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. Rowki na wpusty − przykłady wymiarowania rowków wykonanych w czopach (*.pdf)
Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy podać na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 13 II 2020 r.): Dodano przykład wymiarowania rowka na wpust pryzmatyczny wykonanego od końca wału. Na przekroju pominięto gwintowany otwór nakiełka. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. Rowki na wpusty − przykłady wymiarowania rowków wykonanych w otworach walcowych
Do wykonania rowków na wpusty w otworach stosuje się dłutowanie, przepychanie lub przeciąganie. UWAGA (z dn. 26 VI 2021 r.): Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy podać na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. Rowki na wypusty wewnętrzne podkładek zębatych − przykłady wymiarowania
Tu znajdziesz szerokości/grubości nakrętek łożyskowych i zalecenia dotyczące doboru niektórych wymiarów. UWAGA (z dn. 09 XII 2023 r.): Wypust wewnętrzny podkładki zębatej nazywany jest zębem wewnętrznym zabezpieczającym. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady unikania pokrywania się cech konstrukcyjnych w wymiarowaniu długości rowków na wypusty. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Częstym błędem jest brak na przekroju linii odwzorowującej gwint (cienkiej linii ciągłej prowadzonej na 3/4 obwodu w taki sposób, że nie kończy się na liniach osiowych − jest "obrócona" względem osi o ~15°). Rowki na zęby wewnętrzne zabezpieczające podkładek zębatych − patrz wyżej
"Rowki technologiczne" / podcięcia technologiczne − podcięcia obróbkowe (rodzaje A, B, C, D − wymiary) − norma: PN-58/M-02043 (PN-M-02043:1958) "Podcięcia obróbkowe"
Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) podcięć obróbkowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 02 XI 2023 r.): Przy doborze wartości średnic sąsiednich stopni swobodnych lub czopów uwzględnić należy również tolerancję ich wykonania. Uwzględnienie wyłącznie wymiarów nominalnych może nie zapewnić przeniesienia obciążeń wzdłużnych i/lub prawidłowego montażu. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Połączenie zawiera również sposób oznaczania podcięcia na rysunkach. UWAGA (z dn. 27 VII 2023 r.): Wymiar średnicy czopa d (z odpowiednią tolerancją) jest podawany zwykle na rzucie głównym, dlatego nie powinien być podawany na rysunku podcięcia przedstawionego np. w powiększeniu. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Podcięcia obróbkowe potocznie nazywane były/są rowkami uskokowymi. UWAGA (z dn. 19 VII 2021 r.): Normy związane:
− DIN 509 (1998-06) "Forms and dimensions of undercuts". Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r., uzup. 16 VIII 2023 r.): Jeżeli na wale znajdują się różne podcięcia − powinno się zwymiarować / oznaczyć każde oddzielnie. Do wykonywania podcięć służą specjalnie ukształtowane noże tokarskie − odwzorowujące kształt danego podcięcia. "Rowki technologiczne" / podcięcia technologiczne − podcięcia gwintów metrycznych zewnętrznych
Podane w połączeniu informacje dotyczące sposobu wymiarowania i niezbędnych wymiarów mogą się różnić od podanych w nowszych wydaniach norm. UWAGA (z dn. 29 VI 2022 r.): W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 15 I 2022 r., uzup. 18 II 2022 r.): Normy związane (wycofane):
− PN-89/M-82063 (PN-M-82063:1989) "Części złączne -- Wyjścia i podcięcia gwintów metrycznych". Jeśli stosowane są podcięcia gwintów metrycznych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa promienie (jednakowe lub różne w zależności od podziałki) i ew. kąt z zakresu 30°÷60° (zalecany 60°). W przypadku podcięć gwintów − np. dla nakrętek łożyskowych, które mają być zastosowane do mocowania koła (kół) − czop wału (wykonany w tolerancji p6, n6 lub m6) należy sfazować. Wielkość fazy powinna zapewnić prawidłowe wykonanie promienia R. "Rowki technologiczne" / podcięcia technologiczne − podcięcia gwintów trapezowych zewnętrznych
W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 31 I 2020 r., uzup. 06 VII 2023 r.): Jeśli stosowane są podcięcia gwintów trapezowych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa różne promienie i kąt 60°. UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych.
Modele podcięć − przykłady "Rowki technologiczne" / podcięcia technologiczne − podcięcia gwintów − zalecenia dotyczące wymiarowania usytuowania podcięć
Wprowadzono dodatkowo przykłady nieprawidłowego wymiarowania położenia podcięć. Linie przenikania należy rysować liniami cienkimi. Rozdzielanie / podział sumy współczynników korekcji między zębnik a koło − algorytm (*.pdf)
Współczynnik korekcji nazywany jest współczynnikiem przesunięcia zarysu. UWAGA (z dn. 10 VII 2018 r.): Przy założeniu, że z2 > z1 − dla rozdzielonej wg zamieszczonego algorytmu sumy współczynników korekcji mniejszej niż 1 zawsze x1 > x2 oraz x1 < 0,5. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r., uzup. 09 II 2025 r.): Dla przekładni z kołami o zębach skośnych podziału należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Tu znajdziesz wykres (*.pdf) do podziału sumy współczynników korekcji między zębnik a koło. UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Zębnikiem nazywane jest małe koło przekładni zębatej, kołem zaś duże koło. Rozstawy kątowe zębów kół łańcuchowych
Pomiędzy liczbą stopni i liczbą minut nie wprowadza się separatora (ani kropki, ani przecinka). Przykład prawidłowego zapisu: 15°39'. UWAGA (z dn. 08 VII 2023 r.): Liczba zębów koła łańcuchowego napędzającego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) nie powinna być mniejsza od 12(wartość uprzywilejowana/zalecana), a dla przekładni o wymaganej dużej pewności pracy nie mniejsza niż 19. Minimalna dopuszczalna liczba zębów koła łańcuchowego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) wynosi 9. Rozstawy / odległości osi kół przekładni zębatych − wyciąg
Odchyłkę odległości osi należy policzyć ze wzoru: Δaw=±0,5⋅IT10(aw) gdzie IT10 to klasa tolerancji normalnych (dawniej wielkość pola tolerancji) dobrana dla wartości rzeczywistej/znormalizowanej odległości osi aw. Przykład: dla aw=140 mm ⇒ IT10=160 μm ⇒ Δaw=±0,08 mm. UWAGA (z dn. 30 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-83/M-88516 (PN-M-88516:1983) "Reduktory walcowe ogólnego przeznaczenia -- Podstawowe parametry" (norma wycofana, zastąpiona przez powyższą). Rozwartości kluczy dla gwintów metrycznych − wyciąg
Tu znajdziesz gniazda pod klucze płaskie − wyciąg. Rozwiercanie − proces precyzyjnej obróbki wykończeniowej otworów − wykonywany rozwiertakami
Równanie prostej Tetmajera-Jasińskiego
Średnicę rdzenia należy wyznaczyć z równania kwadratowego, które trzeba wyprowadzić przyrównując naprężenia krytyczne ze wzoru Tetmajera-Jasińskiego do naprężeń pochodzących od ściskania (wywołanych przez siłę krytyczną). Średnica "ukryta jest" we wzorze na smukłość (w potędze 1) i na pole powierzchni przekroju rdzenia (w potędze 2). Z równania otrzymuje się dwa wyniki − dodatni i ujemny − wynik ujemny należy odrzucić. Rysunek − przedstawienie przedmiotu wykonane w określonej podziałce i przy użyciu przyborów rysunkowych/kreślarskich lub komputera i urządzeń dodatkowych
Szkic − przedstawienie przedmiotu wykonane odręcznie z zachowaniem proporcji. Normy związane:
− PN-EN ISO 10209:2022-08 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Terminologia -- Terminy dotyczące rysunku technicznego, określania wyrobu i dokumentacji związanej" (norma pośrednio zastępująca powyższą). Rysunki − arkusze rysunkowe − składanie arkuszy do formatu A4 (do teczek lub kopert)
Arkusze w usytuowaniu pionowym (z wyjątkiem arkusza formatu A4) nie są obecnie zalecane, ale mogą być zastosowane za zgodą prowadzącego zajęcia. Bez względu na usytuowanie arkusza (poziome czy pionowe) − składanie ma zapewnić, że tabliczka rysunkowa znajduje się na dole arkusza złożonego do formatu A4 (zawsze pionowego). UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 30 XII 2023 r.): Tu znajdziesz odchyłki graniczne wymiarów boków formatów. Norma związana:
− PN-86/N-01603 (PN-N-01603:1986) "Rysunek techniczny -- Składanie formatów arkuszy". Rysunki − tabliczki rysunkowe (tabliczka rysunkowa rysunku wykonawczego i tabliczka rysunkowa rysunku zestawieniowego / złożeniowego) − wymiary (*.pdf)
Normy związane:
− PN-EN ISO 7200:2007 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Pola danych w tabliczkach rysunkowych i nagłówkach dokumentów"; − PN-EN ISO 6433:2012 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Oznaczenie części". W zapisie numerów norm należy zawsze podać rok wydania normy: − wg starszych wydań polskich norm rok podaje się skrótowo (2 ostatnie cyfry) po zapisie "PN-", np.: PN-74/M-82227 (można dopuścić zapis /stosowany w PKN/: PN-M-82227:1974); − wg nowszych wydań norm rok podaje się na samym końcu poprzedzając dwukropkiem, np.: PN-EN ISO 5457:2002. Brak roku wydania normy jest błędem dyskwalifikującym rysunek. Po roku wydania może wystąpić miesiąc (podawany po myślniku), np. PN-EN ISO 21920-1:2022-06. UWAGA (z dn. 07 II 2018 r., uzup. 16 I 2021 r.): "Nazwa przedmiotu" umieszczana w tabliczce powinna być − dla rysunków wykonawczych − nazwą elementu/detalu/części (np. "Wał maszynowy", "Zębnik", "Tuleja"...) lub − dla rysunków zestawieniowych ("złożeniowych") − nazwą całej konstrukcji lub jej fragmentu/zespołu (np. "Reduktor zębaty", "Sprzęgło cierne wielopłytkowe", "Zespół sprzęgła podatnego"...). Na rysunku wykonawczym nie dopisuje się w nazwie słowa wykonawczy (np. "Wał − Na rysunku zestawieniowym/"złożeniowym" nie dopisuje się w nazwie przedmiotu słowa złożenie (np. "Reduktor zębaty − Częstym błędem jest wpisywanie (głównie przez młodsze roczniki studentów) jako nazwy przedmiotu − nazwy zajęć np. "Projektowanie PZK", czy "PKM I − projektowanie" itp. W tabliczkach (z reguły) nie wpisuje się imion. Podpis w tabliczce ma być wykonany odręcznie. Przed oddaniem rysunków z tabliczkami pochodzącymi z innych źródeł należy sprawdzić zgodność zastosowanych tabliczek z załączonymi w pliku do wydruku oraz poprawność językową. Rysunki z błędami ortograficznymi i interpunkcyjnymi (np. "nr.") nie będą przyjmowane/sprawdzane. Rysunki ze słowem "Ztwierdził" lub "Konstrułował" w tabliczce rysunkowej nie będą sprawdzane lub będą oceniane na ocenę 2,0. UWAGA (z dn. 10 VII 2020 r.): W wymaganiach technicznych umieszczanych zwykle nad tabliczką rysunkową rysunku wykonawczego (w zasadzie) zawsze powinien znaleźć się zapis "Ostre krawędzie stępić". Wyjątkiem może być np. rysunek wykonawczy kulki łożyskowej. UWAGA (z dn. 08 II 2022 r., uzup. 28 VII 2023 r.): Tu znajdziesz tabliczkę rysunkową rysunku zestawieniowego z informacjami/zaleceniami/uwagami dotyczącymi jej uzupełniania oraz opis i przykład numeracji rysunków. W przypadku braku miejsca wykaz części (tzw. nadbudówkę tabliczki rysunkowej) rysunku złożeniowego można podzielić i przedstawić w więcej niż jednej kolumnie (kolumny muszą się stykać). Można również sporządzić go na oddzielnym arkuszu (lub arkuszach) formatu A4 (dla rysunków wykonywanych ręcznie) lub formatu A3 (dla rysunków wykonywanych np. komputerowo) umieszczając tabliczkę rysunkową standardowo (w prawym dolnym rogu), a nazwy kolumn wykazu umieszcza się wtedy nad wykazem. Tabliczkę tytułuje się wpisując "Wykaz części" zamiast konkretnej nazwy przedmiotu / detalu / części. Rysunki wykonawcze − tablica danych technicznych dla stożkowego koła zębatego − przykład
Norma związana:
Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. Rysunki wykonawcze − tablica danych technicznych dla walcowego koła zębatego − przykład
Mimo zamieszczenia w tablicy danych technicznych informacji o kierunku pochylenia linii zęba na rysunku wykonawczym musi być narysowany tzw. rodzaj linii zęba. UWAGA (z dn. 18 VIII 2023 r., uzup. 11 II 2024 r.): Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykład doboru wartości bicia dopuszczalnego uzębienia oraz odchyłki grubości zęba i wartości pomiarowej (*.pdf). UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r., uzup. 27 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-92/M-88503 (PN-M-88503:1992) "Przekładnie zębate walcowe i stożkowe -- Zarys odniesienia" (norma wycofana); − PN-ISO 53:2001 "Przekładnie zębate walcowe ogólnego przeznaczenia oraz dla przemysłu ciężkiego -- Zarys odniesienia" (norma zastępująca powyższą). Rysunki wykonawcze − tablica tolerancji / odchyłek
Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. UWAGA (z dn. 22 II 2022 r., uzup. 07 VII 2023 r. i 06 IX 2023 r.): Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Tablica tolerancji może mieć trzy kolumny − zatytułowane kolejno: Wymiar; Tolerancja; Odchyłki. Częstym błędem jest wpisywanie w trzykolumnowej tablicy tolerancji słowa Pasowanie zamiast Tolerancja. UWAGA (z dn. 18 I 2022 r.): Do tablicy tolerancji wpisywać należy wyłącznie wymiary tolerowane symbolowo i ich odchyłki. UWAGA (z dn. 05 II 2021 r.): Wymiary w tablicy tolerancji należy wpisywać w kolejności malejącej. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 27 IX 2023 r.): Norma związana:
Rysunki wykonawcze − wymagania techniczne − sposób zapisu
Jeżeli przedmiot (element / część / detal) zawiera promienie wynikające z obróbki skrawaniem oraz promienie odlewnicze (lub kuźnicze), to nie można jednych i drugich podać jednocześnie w wymaganiach technicznych. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Patrz też gratowanie. UWAGA (z dn. 11 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 11 XII 2020 r.): W wymaganiach technicznych można również podać chropowatości (z nowymi znakami chropowatości) lub inne niezbędne wymagania. Wymagań technicznych nie należy tytułować (np. słowem "UWAGI"). Każde wymaganie należy rozpocząć od nowej linii, można ponumerować. Tylko pierwsze litery powinny być wielkie (nie wliczając znaków wymiarowych, oznaczeń twardości). Wymagania techniczne należy zapisywać w trybie rozkazującym(WIKIPEDIA). Rz − parametr chropowatości powierzchni
Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Rz lub Ra musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Rz lub Ra. Na "starych" rysunkach "symbol" Rz był wpisywany, zaś "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra.
UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): W Polsce obowiązuje metoda rzutowania europejskiego (metoda E).
Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta wzniosu linii śrubowej gwintu oraz pozornego kąta tarcia. Seegera (Segera) pierścienie − pierścienie osadcze sprężynujące wewnętrzne − wymiary pierścieni i rowków oraz zalecenia dotyczące zabezpieczania
Potoczne nazwy pierścieni osadczych − "zeger", seger, seeger. UWAGA (z dn. 14 II 2022 r.): Przykład oznaczenia pierścienia osadczego sprężynującego wewnętrznego (odmiany normalnej − o grubości 2 mm) przeznaczonego do osadzania w otworze o średnicy 50 mm; Pierścień osadczy sprężynujący W50 PN-81/M-85111 Polska norma PN-81/M-85111 (PN-M-85111:1981) "Pierścienie osadcze sprężynujące" obejmuje swoim zakresem również pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne odmiany wzmocnionej − wyróżnione w oznaczeniu przez podanie wartości grubości pierścienia − np. W50×2,5. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Oznaczenia pierścieni osadczych wg PN i DIN różnią się. Według PN oznaczenie zawiera literę W i średnicę otworu (np. W50), wg DIN zaś zawiera literę J i średnicę otworu (np. J50).
Model pierścienia osadczego wewnętrznego Seegera (Segera) pierścienie − pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne − wymiary pierścieni i rowków oraz zalecenia dotyczące zabezpieczania
Potoczne nazwy pierścieni osadczych − "zeger", seger, seeger. UWAGA (z dn. 14 II 2022 r.): Przykład oznaczenia pierścienia osadczego sprężynującego zewnętrznego (odmiany normalnej − o grubości 2 mm) przeznaczonego do osadzania na czopie o średnicy 50 mm; Pierścień osadczy sprężynujący Z50 PN−81/M−85111 Polska norma PN-81/M-85111 (PN-M-85111:1981) "Pierścienie osadcze sprężynujące" obejmuje swoim zakresem również pierścienie osadcze sprężynujące wewnętrzne odmiany wzmocnionej − wyróżnione w oznaczeniu przez podanie wartości grubości pierścienia − np. Z50×3. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Oznaczenia pierścieni osadczych wg PN i DIN różnią się. Według PN oznaczenie zawiera literę Z i średnicę czopa (np. Z50), wg DIN zaś zawiera literę A i średnicę czopa (np. A50).
Model pierścienia osadczego zewnętrznego Seegera (Segera) pierścienie − pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne − wymiarowanie rowków (gniazd)
Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 12 XII 2019 r.): Określając miejsce wykonania / lokalizację rowka na pierścień osadczy na czopie − należy zsumować szerokość (długość) elementu mocowanego (np. szerokość łożyska, długość piasty koła) i grubość pierścienia osadczego. Użycie do obliczeń szerokości rowka zamiast grubości pierścienia spowoduje powstanie niekorzystnych luzów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r.): Ze względu na działanie karbu − mocowanie z wykorzystaniem pierścieni osadczych wykorzystywane jest głównie na końcach wału. UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r., uzup. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz: Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem pierścienia osadczego sprężynującego zewnętrznego z omówionymi często spotykanymi błędami. Separator dziesiętny − separatorem dziesiętnym w wymiarowaniu jest przecinek
Pomiędzy liczbą stopni i liczbą minut nie wprowadza się separatora (ani kropki, ani przecinka). Sfera / kula − wymiarowanie powierzchni kulistych (sferycznych)
Do wymiarowania promieni lub średnic powierzchni kulistych (sferycznych) używano dawniej oznaczenia OR... (albo z dużym "kółkiem" ΟR...) lub O∅... (Ο∅...), a także: Kula R... lub Kula ∅... (słowo Kula zwykle pisane było wielką literą). Silniki elektryczne (firmy Indukta) (*.pdf)
Pobrano z www.indukta.com.pl. Obecnie http://cantonigroup.com. Siła krytyczna − "Eulerowska"
UWAGA (z dn. 22 II 2022 r., uzup. 23 II 2022 r.): Tu znajdziesz:
− moduły Younga − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów; − momenty powierzchniowe, wskaźniki wytrzymałości i pola powierzchni wybranych przekrojów. Siła międzyzębna − sposób wyznaczania składowych
Pomijając tarcie − wartość (przestrzennie skierowanej) wypadkowej siły międzyzębnej można wyznaczyć jako pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów sił składowych. Siła wypadkowa − sposób wyznaczania siły wypadkowej dwóch składowych
Patrz też − długości przekątnych równoległoboku(WIKIPEDIA). UWAGA (z dn. 26 III 2020 r.): Patrz też − twierdzenie cosinusów Simmeringi (pierścienie Simmera) − przykłady przekrojów gumowych pierścieni uszczelniających odmiany A i B
Normy związane:
Pierścień uszczelniający A 25×42×10 PN-72/M-86964 (PN-M-86964:1972)
Pierścień uszczelniający B 47×65×10 PN-72/M-86965
Pierścień uszczelniający ISO 2 038058 PN-88/M-73067 Szerokość nie wchodzi w skład oznaczenia, gdyż dla danych średnic występuje tylko jedna. Simmeringi (pierścienie Simmera) − wytyczne dotyczące uszczelniania z wykorzystaniem gumowych pierścieni uszczelniających (głębokość warstwy utwardzonej, twardość, chropowatość, bicie promieniowe, fazy wprowadzające uszczelniacz)
Podane zalecenia dotyczące twardości odnoszą się tylko do warstwy utwardzonej. Wały wykonane np. z materiału C45 nie mogą być ("całe", na wskroś) ulepszone cieplnie do tak dużych twardości. UWAGA (z dn. 07 VIII 2023 r.): W przypadku "długiego" opisu dotyczącego obróbki cieplnej − zaznaczoną (linią punktową grubą) powierzchnię, można wskazać (wykorzystując linię wskazującą) i oznaczyć wielką literą na linii odniesienia, a znaczenie objaśnić w wymaganiach technicznych. Linia punktowa gruba powinna być narysowana w odległości ok. 1 mm (min. 0,8 mm) od zarysu przedmiotu. Dla przedmiotów / elementów / detali obrotowych oznaczenie wymagania specjalnego podaje się tylko po jednej stronie. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Tu znajdziesz przykłady przekrojów gumowych pierścieni uszczelniających odmiany A i B. UWAGA (z dn. 16 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady znormalizowanego oznaczania pierścieni uszczelniających. SI − układ SI − Międzynarodowy Układ Jednostek Miar − (fr.) Système international d'unités
Tu znajdziesz: Skala twardości Brinella − oznaczenie HB...
Pełne oznaczenie zawiera trzecią literę: litera "W" oznacza wgłębnik-kulkę wykonaną z węglików spiekanych − obecnie zalecany i jedyny sposób przeprowadzania pomiarów twardości. (Litera "S" oznaczała dawniej kulkę stalową.) Norma związana:
Skala twardości Rockwella − oznaczenie HR...
Pełne oznaczenie zawiera trzecią literę (zależną od rodzaju materiału i od zastosowanego wgłębnika) − np. HRC (C lub A − dla stali hartowanej). Norma związana:
Skala twardości Vickersa − oznaczenie HV...
Pełne oznaczenie zawiera cyfrę lub liczbę odpowiadającą obciążeniu (w kG) − np. HV10. Norma związana:
Składanie arkuszy rysunkowych do formatu A4 (do teczek lub kopert)
Arkusze w usytuowaniu pionowym (z wyjątkiem arkusza formatu A4) nie są obecnie zalecane, ale mogą być zastosowane za zgodą prowadzącego zajęcia. Bez względu na usytuowanie arkusza (poziome czy pionowe) − składanie ma zapewnić, że tabliczka rysunkowa znajduje się na dole arkusza złożonego do formatu A4 (zawsze pionowego). UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 30 XII 2023 r.): Tu znajdziesz odchyłki graniczne wymiarów boków formatów. Norma związana:
− PN-86/N-01603 (PN-N-01603:1986) "Rysunek techniczny -- Składanie formatów arkuszy". Składowe siły międzyzębnej − sposób wyznaczania
Pomijając tarcie − wartość (przestrzennie skierowanej) wypadkowej siły międzyzębnej można wyznaczyć jako pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów sił składowych. Skoki / podziałki i inne wymiary gwintów metrycznych − wyciąg
Dawniej gwinty drobnozwojne nazywano drobnozwojowymi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r.): Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10. (Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48×8.) UWAGA (z dn. 03 I 2020 r.): Nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne grubozwojne. Dla średnic znamionowych większych od 68 wg PN-83/M-02013 (PN-M-02013:1983) "Gwinty metryczne ogólnego przeznaczenia o średnicach 1 do 600 mm -- Wymiary" nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne o skoku zwykłym. Przywołana norma została wycofana / zastąpiona przez:
− PN-ISO 68-1:2000 "Gwinty ISO ogólnego przeznaczenia -- Zarys nominalny -- Gwinty metryczne"; − PN-ISO 261:2001 "Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia -- Układ ogólny". Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. Skoki / podziałki i inne wymiary gwintów trapezowych symetrycznych − wyciąg (*.pdf)
W zależności od roku wydania normy niektóre wymiary gwintów (np. podziałki) mogą się różnić od podanych w w/w wyciągu. Korzystanie z innych (nowszych lub starszych) publikacji: norm/wyciągów/literatury jest dozwolone. Warunkiem jest jednoznaczne podanie źródła zaczerpniętych danych. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r., uzup. 21 V 2021 r. i 30 IX 2023 r.): Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48 × 8. Dla gwintów lewych w oznaczeniu należy dodać zapis LH − np. Tr48 × 8 LH. Dawniej stosowano zapis ze słowem lewy − np. lewy Tr48 × 8. (Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10.) Normy związane:
− PN-79/M-02017 (PN-M-02017:1979) "Gwinty trapezowe -- Wymiary"; − PN-ISO 2901:1995 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Zarys podstawowy i zarysy maksimum materiału"; − PN-ISO 2902:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Układ ogólny"; − PN-ISO 2904:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma wycofana); − PN-ISO 2904:2023-11 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma zastępująca powyższą). Częstym błędem jest rysowanie zarysu gwintu trapezowego z dwukrotnie powiększoną wielkością wymiaru H2 (głębokością tzw. bruzdy gwintu − por. rys. z pliku *.pdf). UWAGA (z dn. 14 III 2019 r.): Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Gwinty trapezowe symetryczne są stosowane w typowych konstrukcjach podnośników. Można spotkać konstrukcje z gwintem trapezowym niesymetrycznym (ozn. S) stosowanym w przypadku konieczności przeniesienia znacznych obciążeń (by do obsługi wystarczyła jedna osoba). UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych. UWAGA (z dn. 21 V 2021 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zwymiarowany zarys gwintu trapezowego symetrycznego wewnętrznego i zewnętrznego (Proj. PKM I). Skrócenia / przerwania − przerywanie przedmiotów − przykłady
Skrócenie przedmiotów długich przez opuszczenie ich części środkowej nie może nasuwać wątpliwości co do ich kształtu. UWAGA (z dn. 15 XII 2021 r.): Linii osiowej (osi symetrii) nie należy przerywać − jej odcinek długi powinien przecinać obie linie przerwania. UWAGA (z dn. 15 V 2019 r.): Na rysunku śruby zastosowano dwa sposoby przerwania przedmiotu wykorzystując dwie linie z zygzakiem (nazywane czasem liniami zygzakowymi) oraz dwie linie faliste (tzw. ciągłe odręczne). Linie zygzakowe (zgodnie z obowiązującymi wymaganiami) muszą być przeciągnięte poza zarys rzutu 2 do 4 mm, natomiast linie ciągłe odręczne prowadzone są na rzucie (kończą się na zarysie). UWAGA (z dn. 18 II 2020 r.): Tu znajdziesz wymiary zygzaka linii z zygzakiem. UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): Narysowanie linii przerwania (zygzakowej lub falistej) linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Linia wymiarowa powinna być ciągła nawet wtedy, gdy element, którego dotyczy pokazano jako przerwany/skrócony. Skrypty i książki − polecane do przedmiotów: Podstawy Konstrukcji Maszyn; Napędy Mechaniczne i Podstawy Zapisu Konstrukcji...
Niektóre wymienione w połączeniu pozycje literaturowe mają nowsze wydania − w miarę możliwości należy z nich korzystać. UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r.): Najlepszą "pozycją literaturową" są notatki z zajęć. Smarowanie − objętość oleju niezbędna do smarowania przekładni zębatej
Zamieszczona zależność dotyczy smarowania kąpielowego − realizowanego przez zanurzenie koła w oleju i rozbryzg. Wymagane zanurzenie to 1÷6 modułów. Smukłość graniczna − wyboczenie Specyfikacje geometrii wyrobów − GPS − Geometrical Product Specifications
GPS to zbiór wymagań odnoszących się do geometrii przedmiotu lub zespołu zmontowanych przedmiotów. Wymagania te związane są z tolerancjami wymiarów, tolerancjami geometrycznymi oraz tolerancjami parametrów powierzchni.
Tu znajdziesz − jak wyznaczyć: Sprawność przekładni łańcuchowych: η = 0,97 ÷ 0,98 (0,99)
Sprawność przekładni pasowych (z pasami klinowymi): η = 0,94 ÷ 0,97 (0,98)
Sprawność przekładni zębatych ("zwykłych"): η = (0,96) 0,97 ÷ 0,99
Sprężyna śrubowa naciskowa walcowa − uproszczenia rysunkowe
Sprężyny w uproszczeniu rysować należy linią grubą. Linie kończące powinny być narysowane w odległości ~0,7 mm od elementów dociskanych. Ze względu na tendencję do "rozkręcania" (zwiększania średnicy pod obciążeniem) − sprężyny naciskowe powinny mieć średnicę zewnętrzną mniejszą od średnicy otworu (również narysowane jako uproszczone). UWAGA (z dn. 31 VIII 2023 r.): Norma związana:
Sprzęgła cierne − elementy sprzęgieł − płytki sprzęgłowe wewnętrzne
Szczególną uwagę należy zwrócić na liczbę wypustów i wymiary naprzemiennie wykonanych wypustów. Sprzęgła cierne − elementy sprzęgieł − płytki sprzęgłowe zewnętrzne
Szczególną uwagę należy zwrócić na liczbę wypustów. Sprzęgła cierne − obliczanie podstawowych parametrów (*.pdf)
Materiały pomocnicze (uproszczone) do obliczeń sprzęgła ciernego w Proj. Napędów Mechanicznych. UWAGA (z dn. 09 VII 2019 r.): Tu znajdziesz wzór na obliczanie wartości współczynnika prędkości poślizgu kv. Stale i inne materiały konstrukcyjne − informacje wybrane
W tabelach podano "stare" i niektóre nowe symbole (oznaczenia) materiałów. W linku powyżej podano niektóre symbole (EN / DIN) i odpowiadające im numery materiałów. Stopniowanie wałów − wytyczne doboru promieni zaokrągleń przejściowych na czopach
Dla czopów łożyskowych wielkość promienia przejściowego dobiera się do promienia łożyska (Rczopa < Rłożyska) − patrz kojarzenie zaokrągleń wewnętrznych i zewnętrznych. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Przedstawione wytyczne dotyczące doboru promieni zaokrągleń przejściowych należy stosować w każdym przypadku z wyjątkiem czopów z podcięciami obróbkowymi. UWAGA (z dn. 07 XI 2023 r.): Tu znajdziesz:
Stopniowanie wałów − wytyczne doboru promieni zaokrągleń przejściowych na stopniach swobodnych
Promienie zaokrągleń przejściowych na stopniach swobodnych należy stosować w każdym przypadku. UWAGA (z dn. 29 XI 2021 r.): Dla uproszczenia procesu technologicznego (o ile to możliwe) należy stosować jednakowe promienie zaokrągleń przejściowych. Stopniowanie wałów − zalecenia ogólne dotyczące średnic
Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno wałów obrabianych cieplnie (z podcięciami obróbkowymi), jak i nieobrabianych cieplnie. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r., uzup. 06 VII 2023 r.): Typowy zakres długości czopów osadczych kół (szerokości piast) dla połączeń wpustowych: (nawet od 1×dc) 1,5×dc ≤ lc ≤ 2,0×dc − gdzie dc to średnica czopa. Większe długości (nawet do 2,5×dc ) można stosować dla piast żeliwnych (np. żeliwnych piast sprzęgieł współpracujących z czopami końcowymi wałów). Mniejsze długości czopów mogą spowodować konieczność zastosowania dwóch wpustów, co utrudnia i wydłuża proces technologiczny, ale można je zastosować w uzasadnionych przypadkach. Stopniowanie wałów − z uwzględnieniem podcięć obróbkowych rodzaju B i D
Przy doborze wartości średnic sąsiednich stopni swobodnych lub czopów uwzględnić należy również tolerancję ich wykonania. Uwzględnienie wyłącznie wymiarów nominalnych może nie zapewnić przeniesienia obciążeń wzdłużnych i/lub prawidłowego montażu. Stopniowanie wałów − z uwzględnieniem zastosowania podkładek zębatych i wybrane wymiary podkładek
Tu znajdziesz przykłady wymiarowania rowków na wypusty podkładek zębatych. Wypust wewnętrzny podkładki zębatej nazywany jest zębem wewnętrznym zabezpieczającym. UWAGA (z dn. 29 I 2021 r.): Dodano oznaczenia i wymiary gwintów nakrętek łożyskowych. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Częstym błędem jest brak na przekroju linii odwzorowującej gwint (cienkiej linii ciągłej prowadzonej na 3/4 obwodu w taki sposób, że nie kończy się na liniach osiowych − jest "obrócona" względem osi o ~15°). Stożki (stożek) i kliny − pochylenie i zbieżność − informacje wybrane
Znak pochylenia razem z wartością liczbową umieszcza się przy powierzchni pochylonej lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu lub jego podstawy (a nie wzdłuż powierzchni pochylonej) i zwrócony ostrzem w kierunku pochylenia powierzchni wymiarowanej. Znak zbieżności razem z wartością liczbową umieszcza się przy osi symetrii lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu (a nie wzdłuż zarysu powierzchni) i zwrócony ostrzem w kierunku zbieżności powierzchni wymiarowanej. UWAGA (z dn. 19 IV 2022 r.): Obecnie przy wymiarowaniu stożków w zasadzie używa się wyłącznie pojęcia zbieżności. Pochylenie używane jest np. w wymiarowaniu klinów niesymetrycznych. Zbieżność używana jest też do wymiarowania ostrosłupów foremnych i klinów symetrycznych. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też przykład obliczeniowy. Stożkowe koła zębate − podstawowe parametry Stożkowe koła zębate − tablica danych technicznych − przykład
Norma związana:
Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie.
Tu znajdziesz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz przykłady prawidłowego i błędnego umieszczania znaków chropowatości. Strzałki dopuszczalnych ugięć wałów − zależności orientacyjne
Uzyskane wartości należy zawsze skonfrontować z wymaganiami dotyczącymi funkcjonalności. Styczna do okręgu − sposób wykreślania
Tu znajdziesz konstrukcję geometryczną symetralnej odcinka. Styczny łuk do okręgu i prostej − sposób wykreślania Styczny łuk do prostej przechodzący przez punkt nieleżący na tej prostej − sposób wykreślania Styk linii rysunkowych − przykłady
Linie rysunkowe powinny stykać się na odcinkach ciągłych. Nie powinny stykać się na kropkach lub dochodzić do pustych miejsc (tzw. odstępów). Wyjątkiem są linie kropkowe, dla których styk linii musi być na kropce. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Dodano przykłady dotyczące krzyżowania się i styku linii (bezbłędny i z błędami). Zobacz też inne przykłady błędów. Suma współczynników korekcji − podział między zębnik a koło − algorytm (*.pdf)
Współczynnik korekcji nazywany jest współczynnikiem przesunięcia zarysu. UWAGA (z dn. 10 VII 2018 r.): Przy założeniu, że z2 > z1 − dla rozdzielonej wg zamieszczonego algorytmu sumy współczynników korekcji mniejszej niż 1 zawsze x1 > x2 oraz x1 < 0,5. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r., uzup. 09 II 2025 r.): Dla przekładni z kołami o zębach skośnych podziału należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Tu znajdziesz wykres (*.pdf) do podziału sumy współczynników korekcji między zębnik a koło. UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Zębnikiem nazywane jest małe koło przekładni zębatej, kołem zaś duże koło. "Sworznie ze łbem walcowym" − norma: PN-90/M-83002 (PN-M-83002:1990)
Przykład oznaczenia sworznia z łbem walcowym odmiany B (z otworem o średnicy 4 mm na zawleczkę) o średnicy trzpienia d=16 mm z polem tolerancji h11 (nie podawanym w oznaczeniu, inne pola należy podać) i długości l=50 mm oraz z odległością otworu od łba lo=40 mm Sworzeń B 16×50/40 PN-90/M-83002 Oznaczenie sworznia nie zawiera wielkości średnicy otworu na zawleczkę. Sworznie odmiany A nie mają wykonanych otworów zawleczkowych. Normy związane:
− PN-EN 22341:2000 "Sworznie z łbem". Symetralna odcinka − sposób wykreślania Szerokości linii rysunkowych i podział linii
Dawniej szerokości linii nazywane były grubościami. Szkic − przedstawienie przedmiotu wykonane odręcznie z zachowaniem proporcji
Rysunek − przedstawienie przedmiotu wykonane w określonej podziałce i przy użyciu przyborów rysunkowych/kreślarskich lub komputera i urządzeń dodatkowych. Normy związane:
− PN-EN ISO 10209:2022-08 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Terminologia -- Terminy dotyczące rysunku technicznego, określania wyrobu i dokumentacji związanej" (norma pośrednio zastępująca powyższą). "Szpilka" − śruba dwustronna i inne śruby i wkręty − przykłady zastosowania
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. UWAGA (z dn. 25 II 2020 r.): Śruba dwustronna ma gwint nacięty na niecałej długości. Pręt gwintowany ma gwint nacięty na całej długości. Ścięcia (fazy) 120° otworów w nakrętkach sześciokątnych (*.pdf)
Porównaj zalecenia przedstawione pod linkiem dotyczącym "poglądowych" rysunków nakrętek i śrub (lub śrub i nakrętek). UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Wymiarując fazę w nakrętce należy podać "głębokość" fazy i kąt 120°. UWAGA (z dn. 28 XII 2021 r.): Kąt 120° stosowany jest dla gwintów metrycznych. Dla gwintów calowych stosuje się kąt 110°. Ścięcia (fazy) 45° − ogólne zalecenia dotyczące doboru wielkości wymiaru faz w zależności od średnic
Patrz: UWAGI poniżej. Ścięcia (fazy) 45° − przykłady wymiarowania faz i ścięć
Przedstawiony sposób wymiarowania faz z użyciem przedzielającego znaku wymiarowego "×" stosowany jest wyłącznie dla faz wykonanych pod kątem 45°. Dla innych kątów należy podać szerokość fazy i kąt lub głębokość fazy i kąt. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Fazy powinno się stosować wtedy, gdy są niezbędne, np. na czopach, w otworach na łożyska, otworach w piastach kół, w otworach gwintowanych. Krawędzie powierzchni swobodnych nie muszą być fazowane. Wykonanie zbędnych faz wydłuża proces technologiczny. Zamiast faz wystarczy wtedy stępienie krawędzi − w tym celu należy podać na rysunku wykonawczym wymaganie techniczne "Ostre krawędzie stępić". Ścięcia (fazy) ≠ 45° − przykłady wymiarowania faz i ścięć oraz pogłębień i nawierceń stożkowych
Patrz: UWAGI powyżej. UWAGA (z dn. 31 VII 2023 r.): Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Sposób wymiarowania nawierceń / pogłębień stożkowych dotyczy również pogłębień o kącie rozwarcia 90°. W przypadku pogłębień można podać kąt i średnicę zewnętrzną na powierzchni czołowej − patrz przykład po prawej. Ścięcia (fazy) − kojarzenie ścięć (faz) i promieni
Dawniej fazy (ścięcia) były nazywane ścinami. Ścięcia (fazy) wewnętrzne i zewnętrzne − unikanie pokrywania się cech konstrukcyjnych przedmiotów przedstawianych w półwidoku-półprzekroju i widoku
Na półwidokach-półprzekrojach − przekrojem powinna być dolna lub prawa część rzutu. UWAGA (z dn. 05 III 2020 r.): Dla uczytelnienia rysunku − minimalny odstęp między "przesuniętymi" liniami powinien wynosić co najmniej 0,7 mm. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r.): Podane zalecenia dotyczą również faz wykonanych pod innym kątem. Średnice i inne wymiary gwintów metrycznych − wyciąg
Dawniej gwinty drobnozwojne nazywano drobnozwojowymi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r.): Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10. (Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48×8.) UWAGA (z dn. 03 I 2020 r., uzup. 13 IX 2023 r.): Nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne grubozwojne. Dla średnic znamionowych większych od 68 wg PN-83/M-02013 (PN-M-02013:1983) "Gwinty metryczne ogólnego przeznaczenia o średnicach 1 do 600 mm -- Wymiary" nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne o skoku zwykłym. Przywołana norma została wycofana / zastąpiona przez:
− PN-ISO 68-1:2000 "Gwinty ISO ogólnego przeznaczenia -- Zarys nominalny -- Gwinty metryczne"; − PN-ISO 261:2001 "Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia -- Układ ogólny". Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. Średnice i inne wymiary gwintów trapezowych symetrycznych − wyciąg (*.pdf)
W zależności od roku wydania normy niektóre wymiary gwintów (np. podziałki) mogą się różnić od podanych w w/w wyciągu. Korzystanie z innych (nowszych lub starszych) publikacji: norm/wyciągów/literatury jest dozwolone. Warunkiem jest jednoznaczne podanie źródła zaczerpniętych danych. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r., uzup. 21 V 2021 r. i 30 IX 2023 r.): Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48 × 8. Dla gwintów lewych w oznaczeniu należy dodać zapis LH − np. Tr48 × 8 LH. Dawniej stosowano zapis ze słowem lewy − np. lewy Tr48 × 8. (Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10.) Normy związane:
− PN-79/M-02017 (PN-M-02017:1979) "Gwinty trapezowe -- Wymiary"; − PN-ISO 2901:1995 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Zarys podstawowy i zarysy maksimum materiału"; − PN-ISO 2902:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Układ ogólny"; − PN-ISO 2904:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma wycofana); − PN-ISO 2904:2023-11 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma zastępująca powyższą). Częstym błędem jest rysowanie zarysu gwintu trapezowego z dwukrotnie powiększoną wielkością wymiaru H2 (głębokością tzw. bruzdy gwintu − por. rys. z pliku *.pdf). UWAGA (z dn. 14 III 2019 r.): Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Gwinty trapezowe symetryczne są stosowane w typowych konstrukcjach podnośników. Można spotkać konstrukcje z gwintem trapezowym niesymetrycznym (ozn. S) stosowanym w przypadku konieczności przeniesienia znacznych obciążeń (by do obsługi wystarczyła jedna osoba). UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych. UWAGA (z dn. 21 V 2021 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zwymiarowany zarys gwintu trapezowego symetrycznego wewnętrznego i zewnętrznego (Proj. PKM I). Średnice otworów na zawleczki
Tu znajdziesz średnice otworów (średnice umowne zawleczek) w sworzniach z łbem walcowym wg ZN-75/1232-9. Średnice otworów przejściowych dla śrub
Zalecenia dotyczące wymiarów średnic otworów przejściowych można zastosować również dla otworów na wkręty. Średnice otworów w podkładkach sprężystych zwykłych i lekkich; średnice zewnętrzne i grubości podkładek
Podkładki sprężyste lekkie mają średnice zewnętrzne znacznie większe od rozwartości kluczy. Średnice toczne / okręgi toczne/ koła toczne − sposób wyznaczania średnic
Średnice toczne powinny być wykorzystywane w obliczaniu wartości sił międzyzębnych. UWAGA (z dn. 30 VIII 2023 r.): Punkt styczności kół tocznych zwany jest punktem tocznym, biegunem zazębienia lub środkiem zazębienia. Średni promień tarcia − wzór
Przy "niewielkiej" szerokości powierzchni styku w porównaniu do średniego promienia styku, czyli przy małej różnicy promienia zewnętrznego i wewnętrznego − jako promień tarcia można przyjąć średni promień pierścieniowej powierzchni styku, czyli: rTO = 1/4 · (DzT + DwT). Śruba i nakrętka − "poglądowe" rysunki wykonawcze (PZK...)
Wysokość nakrętek znormalizowanych równa jest w przybliżeniu 0,8 średnicy gwintu (Hn = ~0,8·Md). UWAGA (z dn. 13 IV 2018 r.): Na rysunku śruby zastosowano dwa sposoby przerwania przedmiotu wykorzystując dwie linie z zygzakiem (nazywane czasem liniami zygzakowymi) oraz dwie linie faliste (tzw. ciągłe odręczne). Linie zygzakowe (zgodnie z obowiązującymi wymaganiami) muszą być przeciągnięte poza zarys rzutu 2 do 4 mm, natomiast linie ciągłe odręczne prowadzone są na rzucie (kończą się na zarysie). Wymiar "z" zakończenia śruby (dla fazy z × 45°) powinien być w przybliżeniu równy skokowi gwintu P. Maksymalna (dopuszczalna) długość gwintu o niepełnym zarysie wynosi 2 · P. Wymiar "s" fazy w nakrętce (dla kąta fazy 120°) powinien być równy co najmniej połowie skoku gwintu. Maksymalna wielkość średnicy fazy wg zaleceń ogólnych nie powinna przekraczać 1,05 · d (wymiaru tego nie podaje się na typowym rysunku wykonawczym nakrętki, gdyż podawany jest wymiar szerokości / głębokości fazy "s"). UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Linia wymiarowa powinna być ciągła nawet wtedy, gdy element, którego dotyczy pokazano jako przerwany/skrócony. UWAGA (z dn. 18 II 2020 r.): Tu znajdziesz wymiary zygzaka linii z zygzakiem. UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): Narysowanie linii zygzakowej linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek.
Modele śrub i nakrętek Śruby i wkręty − własności mechaniczne Śruby mechanizmowe; wały maszynowe − właściwości materiałów stosowanych na wybrane elementy konstrukcji
Tu znajdziesz niektóre symbole (PN i EN / DIN) oraz numery materiałów. Śruby − średnice otworów przejściowych
Zalecenia dotyczące wymiarów średnic otworów przejściowych można zastosować również dla otworów na wkręty. Śruby, wkręty i nakrętki − przykłady zastosowań
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 14 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem śruby z łbem sześciokątnym, podkładki sprężystej i krążka z omówionymi często spotykanymi błędami. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. UWAGA (z dn. 25 II 2020 r.): Śruba dwustronna ma gwint nacięty na niecałej długości. Pręt gwintowany ma gwint nacięty na całej długości. Śruby, wkręty − własności mechaniczne "Śruby ze łbem sześciokątnym z gwintem na całej długości trzpienia" − norma: PN-85/M-82105 (PN-M-82105:1985)
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 11 II 2022 r.): Przykład oznaczenia śruby z łbem sześciokątnym z gwintem M12 i długości l=70 mm, stalowej, o własnościach mechanicznych klasy 8.8, dokładnej (A), bez powłoki ochronnej: Śruba M12×70−8.8−A PN-85/M-82105 Długość nagwintowania jest "nieco" mniejsza od długości śruby. UWAGA (z dn. 15 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykład znormalizowanego oznaczenia nakrętki sześciokątnej. "Śruby ze łbem sześciokątnym" (z gwintem na części długości trzpienia) − norma: PN-85/M-82101 (PN-M-82101:1985)
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 11 II 2022 r.): Przykład oznaczenia śruby z łbem sześciokątnym z gwintem M12 i długości l=70 mm, stalowej, o własnościach mechanicznych klasy 8.8, dokładnej (A), bez powłoki ochronnej: Śruba M12×70−8.8−A PN-85/M-82101 Długość nagwintowania jest zależna od długości śruby − nie jest podawana w oznaczeniu. UWAGA (z dn. 15 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykład znormalizowanego oznaczenia nakrętki sześciokątnej. "Śruby z uchem" − norma: PN-67/M-82472 (PN-M-82472:1967)
Przykład oznaczenia śruby z uchem rodzaju A (do wkręcania w stal lub żeliwo) z gwintem M10: Śruba z uchem A M10 PN-67/M-82472 UWAGA (z dn. 05 VI 2018 r.): Wyciąg zawiera też wytyczne dotyczące wykonania otworów na śruby z uchem. Przywołana norma PN-67/M-82472 może być stosowana wyłącznie do celów dydaktycznych, gdyż została zastąpiona przez PN-92/M-82472 (PN-M-82472:1992) "Śruby z uchem". UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Norma związana:
Tablica danych technicznych dla stożkowego koła zębatego − przykład
Norma związana:
Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. Tablica danych technicznych dla walcowego koła zębatego − przykład
Mimo zamieszczenia w tablicy danych technicznych informacji o kierunku pochylenia linii zęba na rysunku wykonawczym musi być narysowany tzw. rodzaj linii zęba. UWAGA (z dn. 18 VIII 2023 r., uzup. 11 II 2024 r.): Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykład doboru wartości bicia dopuszczalnego uzębienia oraz odchyłki grubości zęba i wartości pomiarowej (*.pdf). UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r., uzup. 27 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-92/M-88503 (PN-M-88503:1992) "Przekładnie zębate walcowe i stożkowe -- Zarys odniesienia" (norma wycofana); − PN-ISO 53:2001 "Przekładnie zębate walcowe ogólnego przeznaczenia oraz dla przemysłu ciężkiego -- Zarys odniesienia" (norma zastępująca powyższą). Tablica tolerancji / odchyłek − do stosowania na rysunkach wykonawczych
Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. UWAGA (z dn. 22 II 2022 r., uzup. 07 VII 2023 r. i 06 IX 2023 r.): Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Tablica tolerancji może mieć trzy kolumny − zatytułowane kolejno: Wymiar; Tolerancja; Odchyłki. Częstym błędem jest wpisywanie w trzykolumnowej tablicy tolerancji słowa Pasowanie zamiast Tolerancja. UWAGA (z dn. 18 I 2022 r.): Do tablicy tolerancji wpisywać należy wyłącznie wymiary tolerowane symbolowo i ich odchyłki. UWAGA (z dn. 05 II 2021 r.): Wymiary w tablicy tolerancji należy wpisywać w kolejności malejącej. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 27 IX 2023 r.): Norma związana:
Tabliczki rysunkowe − arkusz formatu A4 z tabliczką rys. − plik do wydruku (*.doc)
Pole rysunkowe (wraz z tabliczką rysunkową) powinno mieć wymiary 180 mm × 277 mm. Tabliczki rysunkowe − plik do wydruku (*.pdf)
Przed oddaniem rysunków z tabliczkami pochodzącymi z innych źródeł należy sprawdzić zgodność zastosowanych tabliczek z załączonymi w pliku do wydruku oraz poprawność językową. Rysunki z błędami ortograficznymi i interpunkcyjnymi (np. "nr.") nie będą przyjmowane/sprawdzane. Rysunki ze słowem "Ztwierdził" lub "Konstrułował" w tabliczce rysunkowej nie będą sprawdzane lub będą oceniane na ocenę 2,0. Tabliczki rysunkowe należy zawsze rysować/umieszczać w prawym dolnym rogu pola rysunkowego. UWAGA (z dn. 19 II 2020 r.): Tabliczki rysunkowe na złożonych arkuszach muszą znajdować się na wierzchu − zobacz przykład. UWAGA (z dn. 08 II 2022 r., uzup. 28 VII 2023 r.): Tu znajdziesz tabliczkę rysunkową rysunku zestawieniowego z informacjami/zaleceniami/uwagami dotyczącymi jej uzupełniania oraz opis i przykład numeracji rysunków. W przypadku braku miejsca wykaz części (tzw. nadbudówkę tabliczki rysunkowej) rysunku złożeniowego można podzielić i przedstawić w więcej niż jednej kolumnie (kolumny muszą się stykać). Można również sporządzić go na oddzielnym arkuszu (lub arkuszach) formatu A4 (dla rysunków wykonywanych ręcznie) lub formatu A3 (dla rysunków wykonywanych np. komputerowo) umieszczając tabliczkę rysunkową standardowo (w prawym dolnym rogu), a nazwy kolumn wykazu umieszcza się wtedy nad wykazem. Tabliczkę tytułuje się wpisując "Wykaz części" zamiast konkretnej nazwy przedmiotu / detalu / części. Tabliczki rysunkowe (tabliczka rysunkowa rysunku wykonawczego i tabliczka rysunkowa rysunku zestawieniowego / złożeniowego) − wymiary (*.pdf)
Normy związane:
− PN-EN ISO 7200:2007 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Pola danych w tabliczkach rysunkowych i nagłówkach dokumentów"; − PN-EN ISO 6433:2012 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Oznaczenie części". W zapisie numerów norm należy zawsze podać rok wydania normy: − wg starszych wydań polskich norm rok podaje się skrótowo (2 ostatnie cyfry) po zapisie "PN-", np.: PN-74/M-82227 (można dopuścić zapis /stosowany w PKN/: PN-M-82227:1974); − wg nowszych wydań norm rok podaje się na samym końcu poprzedzając dwukropkiem, np.: PN-EN ISO 5457:2002. Brak roku wydania normy jest błędem dyskwalifikującym rysunek. Po roku wydania może wystąpić miesiąc (podawany po myślniku), np. PN-EN ISO 21920-1:2022-06. UWAGA (z dn. 07 II 2018 r., uzup. 16 I 2021 r.): "Nazwa przedmiotu" umieszczana w tabliczce powinna być − dla rysunków wykonawczych − nazwą elementu/detalu/części (np. "Wał maszynowy", "Zębnik", "Tuleja"...) lub − dla rysunków zestawieniowych ("złożeniowych") − nazwą całej konstrukcji lub jej fragmentu/zespołu (np. "Reduktor zębaty", "Sprzęgło cierne wielopłytkowe", "Zespół sprzęgła podatnego"...). Na rysunku wykonawczym nie dopisuje się w nazwie słowa wykonawczy (np. "Wał − Na rysunku zestawieniowym/"złożeniowym" nie dopisuje się w nazwie przedmiotu słowa złożenie (np. "Reduktor zębaty − Częstym błędem jest wpisywanie (głównie przez młodsze roczniki studentów) jako nazwy przedmiotu − nazwy zajęć np. "Projektowanie PZK", czy "PKM I − projektowanie" itp. W tabliczkach (z reguły) nie wpisuje się imion. Podpis w tabliczce ma być wykonany odręcznie. UWAGA (z dn. 10 VII 2020 r.): W wymaganiach technicznych umieszczanych zwykle nad tabliczką rysunkową rysunku wykonawczego (w zasadzie) zawsze powinien znaleźć się zapis "Ostre krawędzie stępić". Wyjątkiem może być np. rysunek wykonawczy kulki łożyskowej. UWAGA (z dn. 08 II 2022 r., uzup. 28 VII 2023 r.): Tu znajdziesz tabliczkę rysunkową rysunku zestawieniowego z informacjami/zaleceniami/uwagami dotyczącymi jej uzupełniania oraz opis i przykład numeracji rysunków. W przypadku braku miejsca wykaz części (tzw. nadbudówkę tabliczki rysunkowej) rysunku złożeniowego można podzielić i przedstawić w więcej niż jednej kolumnie (kolumny muszą się stykać). Można również sporządzić go na oddzielnym arkuszu (lub arkuszach) formatu A4 (dla rysunków wykonywanych ręcznie) lub formatu A3 (dla rysunków wykonywanych np. komputerowo) umieszczając tabliczkę rysunkową standardowo (w prawym dolnym rogu), a nazwy kolumn wykazu umieszcza się wtedy nad wykazem. Tabliczkę tytułuje się wpisując "Wykaz części" zamiast konkretnej nazwy przedmiotu / detalu / części.
Dla gwintów o zarysie symetrycznym kąt roboczy gwintu równy jest połowie kąta zarysu. Dla innych gwintów wartość wielkości kąta roboczego należy dobrać np. z norm przedmiotowych. Tarcie − średni promień tarcia − wzór
Przy "niewielkiej" szerokości powierzchni styku w porównaniu do średniego promienia styku, czyli przy małej różnicy promienia zewnętrznego i wewnętrznego − jako promień tarcia można przyjąć średni promień pierścieniowej powierzchni styku, czyli: rTO = 1/4 · (DzT + DwT). Tetmajera-Jasińskiego prosta − równanie − wyboczenie
Średnicę rdzenia należy wyznaczyć z równania kwadratowego, które trzeba wyprowadzić przyrównując naprężenia krytyczne ze wzoru Tetmajera-Jasińskiego do naprężeń pochodzących od ściskania (wywołanych przez siłę krytyczną). Średnica "ukryta jest" we wzorze na smukłość (w potędze 1) i na pole powierzchni przekroju rdzenia (w potędze 2). Z równania otrzymuje się dwa wyniki − dodatni i ujemny − wynik ujemny należy odrzucić. Tolerancje bicia − bicie dopuszczalne uzębienia oraz odchyłki grubości zęba i wartości pomiarowej (*.pdf)
Wartość bicia dopuszczalnego uzębienia wpisać należy do tablicy danych technicznych koła zębatego. Dla kół zębatych (wykonanych w IT10) wartość bicia walca zewnętrznego (bicia promieniowego średnicy wierzchołków) można przyjąć jako równą 1/4⋅ IT10, a bicia wzdłużnego równą IT10. Wymienione wartości można również uzależnić do prędkości liniowych wirujących elementów − wytyczne można znaleźć np. w serii książek dotyczących konstruowania autorstwa L. W. Kurmaz i in. UWAGA (z dn. 29 XI 2021 r.): Wprowadzono przykład doboru wartości wymienionych odchyłek − porównaj informacje zawarte w tablicy danych technicznych koła zębatego. Tolerancje czopów łożyskowych − patrz niżej
Tolerancje (i odchyłki) wymiarów czopów łożyskowych łożysk tocznych − wyciąg
Wyciąg ograniczono do przypadków ruchomego wału i normalnych obciążeń. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r., uzup. 16 VIII 2023 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Normy związane:
− PN-70/M-86416 (PN-M-86416:1970) "Łożyska toczne -- Wytyczne wykonania miejsc osadzenia łożysk". Tolerancje kształtu i położenia − rodzaje tolerancji i wzory znaków
Znaki, ramki i opisy oznaczeń tolerancji kształtu i położenia, należy wykonywać liniami cienkimi. Opis należy wykonać pismem prostym. UWAGA (z dn. 11 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady oznaczania bicia osiowego (wzdłużnego), walcowości i współosiowości czopów łożyskowych oraz bicia promieniowego (poprzecznego) powierzchni pod uszczelniacz. UWAGA (z dn. 19 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-87/M-01145 (PN-M-01145:1987) "Rysunek techniczny maszynowy -- Tolerancje kształtu i położenia -- Oznaczanie na rysunkach"; − PN-EN ISO 7083:1998 "Rysunek techniczny maszynowy -- Symbole tolerancji geometrycznych -- Proporcje i wymiary"; − PN-EN ISO 7083:2021-10 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Symbole stosowane w dokumentacji technicznej wyrobu -- Proporcje i wymiary". Tolerancje normalne − klasy tolerancji normalnych IT4 ÷ IT14 wałków i otworów dla wymiarów do 3150 mm − wyciąg
Tu znajdziesz tolerancje ogólne wg ISO (i PN-EN). UWAGA (z dn. 06 VII 2018 r.): Dla wymiarów mniejszych od 1 mm nie przewiduje się stosowania klas IT14 ÷ IT18. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 14 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 286-1:2011/AC:2016-12 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Układ kodowania ISO tolerancji wymiarów liniowych -- Część 1: Podstawy tolerancji, odchyłek i pasowań" (poprawka do ww. normy); − PN-EN ISO 286-2:2010 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- System kodowania ISO dla tolerancji wymiarów liniowych − Część 2: Tablice klas tolerancji normalnych oraz odchyłek granicznych otworów i wałków". Tolerancje ogólne wg ISO (i PN-EN) − wyciąg
Jeśli tolerancje ogólne wg wytycznych ISO mają obowiązywać − konieczne jest wpisanie nad tabliczką rysunkową wymagania technicznego − np. dla klasy średniodokładnej: ISO-2768-1-m lub (sposób zalecany) w wersji krajowej PN-EN 22768-1:1999-m. Normy związane:
PN-78/M-02139 (PN-M-02139:1978) "Odchyłki wymiarów nietolerowanych". Tolerancje otworów na kołki:
Otwory na kołki walcowe należy wykonywać z tolerancją H7. Tolerancję taką można uzyskać w procesie rozwiercania. UWAGA (z dn. 05 IX 2023 r.): Rozwiercanie to proces precyzyjnej obróbki wykończeniowej otworów − wykonywany rozwiertakami. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Dla walcowych kołków z karbami wzdłużnymi (o średnicach >3 mm) stosuje się tolerancję H11, a dla walcowych kołków sprężystych gładkich − tolerancję H12. Tolerancje podstawowe wałków i otworów dla wymiarów do 3150 mm − wyciąg
Dla wymiarów mniejszych od 1 mm nie przewiduje się stosowania klas IT14 ÷ IT18. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 14 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 286-1:2011/AC:2016-12 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Układ kodowania ISO tolerancji wymiarów liniowych -- Część 1: Podstawy tolerancji, odchyłek i pasowań" (poprawka do ww. normy); − PN-EN ISO 286-2:2010 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- System kodowania ISO dla tolerancji wymiarów liniowych -- Część 2: Tablice klas tolerancji normalnych oraz odchyłek granicznych otworów i wałków".
Reduktory nazywane są przekładniami zwalniającymi (przekładniami zmniejszającymi prędkość obrotową). UWAGA (z dn. 08 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz wartości przełożeń reduktorów zębatych. UWAGA (z dn. 24 IX 2023 r.): Norma związana:
Tolerancje − tablica tolerancji / odchyłek − do stosowania na rysunkach wykonawczych
Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. UWAGA (z dn. 22 II 2022 r., uzup. 07 VII 2023 r. i 06 IX 2023 r.): Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Tablica tolerancji może mieć trzy kolumny − zatytułowane kolejno: Wymiar; Tolerancja; Odchyłki. Częstym błędem jest wpisywanie w trzykolumnowej tablicy tolerancji słowa Pasowanie zamiast Tolerancja. UWAGA (z dn. 18 I 2022 r.): Do tablicy tolerancji wpisywać należy wyłącznie wymiary tolerowane symbolowo i ich odchyłki. UWAGA (z dn. 05 II 2021 r.): Wymiary w tablicy tolerancji należy wpisywać w kolejności malejącej. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 27 IX 2023 r.): Norma związana:
"Tolerancje warsztatowe" − zalecenia
Jeśli mają obowiązywać tolerancje warsztatowe (wg IT14) − nie ma potrzeby wpisywania nad tabliczką rysunkową wymagania technicznego dotyczącego odchyłek granicznych. W innych przypadkach − np. we współpracy z klientem zewnętrznym − zamieszczenie wymagania jest konieczne. UWAGA (z dn. 07 VII 2023 r.): Wymiary nietolerowane nazywane były (niekiedy jeszcze są nazywane) swobodnymi. UWAGA (z dn. 02 I 2024 r.): Normy związane:
PN-78/M-02139 (PN-M-02139:1978) "Odchyłki wymiarów nietolerowanych". Tolerancje współosiowości łożysk − dopuszczalne odchyłki współosiowości łożysk − wartości orientacyjne
Tu znajdziesz zalecane tolerancje i odchyłki dla czopów łożyskowych łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 I 2024 r.): Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 23 XII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też tolerancję bicia osiowego powierzchni oporowej łożyska. UWAGA (z dn. 11 III 2020 r., uzup. 21 XII 2020 r. i 01 II 2022 r.): Dodano sposób oznaczania tolerancji współosiowości i walcowości czopa na rysunkach wałów. Wysokość (pisanych pismem prostym) liter i cyfr w ramkach powinna być równa wysokości h zastosowanego pisma. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Tolerancje wymiarów swobodnych − patrz "tolerancje warsztatowe" − zalecenia TPD − Technical Product Documentation − dokumentacja techniczna wyrobu
Trapezowe symetryczne gwinty − wymiary − wyciąg (*.pdf)
W zależności od roku wydania normy niektóre wymiary gwintów (np. podziałki) mogą się różnić od podanych w w/w wyciągu. Korzystanie z innych (nowszych lub starszych) publikacji: norm/wyciągów/literatury jest dozwolone. Warunkiem jest jednoznaczne podanie źródła zaczerpniętych danych. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r., uzup. 21 V 2021 r. i 30 IX 2023 r.): Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48 × 8. Dla gwintów lewych w oznaczeniu należy dodać zapis LH − np. Tr48 × 8 LH. Dawniej stosowano zapis ze słowem lewy − np. lewy Tr48 × 8. (Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10.) Normy związane:
− PN-79/M-02017 (PN-M-02017:1979) "Gwinty trapezowe -- Wymiary"; − PN-ISO 2901:1995 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Zarys podstawowy i zarysy maksimum materiału"; − PN-ISO 2902:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Układ ogólny"; − PN-ISO 2904:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma wycofana); − PN-ISO 2904:2023-11 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma zastępująca powyższą). Częstym błędem jest rysowanie zarysu gwintu trapezowego z dwukrotnie powiększoną wielkością wymiaru H2 (głębokością tzw. bruzdy gwintu − por. rys. z pliku *.pdf). UWAGA (z dn. 14 III 2019 r.): Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Gwinty trapezowe symetryczne są stosowane w typowych konstrukcjach podnośników. Można spotkać konstrukcje z gwintem trapezowym niesymetrycznym (ozn. S) stosowanym w przypadku konieczności przeniesienia znacznych obciążeń (by do obsługi wystarczyła jedna osoba). UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych. UWAGA (z dn. 21 V 2021 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zwymiarowany zarys gwintu trapezowego symetrycznego wewnętrznego i zewnętrznego (Proj. PKM I). Trójkąt równoboczny − zagadnienia wybrane(WIKIPEDIA) Twardość − skala twardości Brinella − oznaczenie HB...
Pełne oznaczenie zawiera trzecią literę: litera "W" oznacza wgłębnik-kulkę wykonaną z węglików spiekanych − obecnie zalecany i jedyny sposób przeprowadzania pomiarów twardości. (Litera "S" oznaczała dawniej kulkę stalową.) Norma związana:
Twardość − skala twardości Rockwella − oznaczenie HR...
Pełne oznaczenie zawiera trzecią literę (zależną od rodzaju materiału i od zastosowanego wgłębnika) − np. HRC (C lub A − dla stali hartowanej). Norma związana:
Twardość − skala twardości Vickersa − oznaczenie HV...
Pełne oznaczenie zawiera cyfrę lub liczbę odpowiadającą obciążeniu (w kG) − np. HV10. Norma związana:
Twierdzenie cosinusów
Patrz też − długości przekątnych równoległoboku(WIKIPEDIA). UWAGA (z dn. 26 III 2020 r.): Patrz też − siła wypadkowa. Twierdzenie Pitagorasa(WIKIPEDIA) Ucha − śruby z uchem − wyciąg
Przykład oznaczenia śruby z uchem rodzaju A (do wkręcania w stal lub żeliwo) z gwintem M10: Śruba z uchem A M10 PN-67/M-82472 UWAGA (z dn. 05 VI 2018 r.): Wyciąg zawiera też wytyczne dotyczące wykonania otworów na śruby z uchem. Przywołana norma PN-67/M-82472 może być stosowana wyłącznie do celów dydaktycznych, gdyż została zastąpiona przez PN-92/M-82472 (PN-M-82472:1992) "Śruby z uchem". UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Norma związana:
Ugięcia wałów − dopuszczalne kąty ugięcia (wychylenia kątowe, kąty "obrotu") wału w łożyskach − wartości orientacyjne
W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Ugięcia wałów − dopuszczalne strzałki ugięć − zależności orientacyjne
Uzyskane wartości należy zawsze skonfrontować z wymaganiami dotyczącymi funkcjonalności. Układ łożyskowania "O" − napinanie na wale − przykłady
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 03 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "O" nazywane jest rozbieżnym. UWAGA (z dn. 29 VI 2023 r.): Ze względu na konieczność smarowania − w układach rzeczywistych należy zastosować np. pokrywy łożyskowe zamknięte (wg NM-67/30331). UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Ząb podkładki może być narysowany również − jako zagięty do dna rowka w nakrętce. Ząb nie powinien być kreskowany. Narysowanie zagiętych dwóch zębów podkładki w jednej nakrętce jest błędem dyskwalifikującym. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Układ łożyskowania "X" − napinanie w obudowie − przykłady łożyskowania
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "X" nazywane jest zbieżnym. UWAGA (z dn. 26 VI 2018 r.): Tu znajdziesz (częściowo uproszczony) rysunek wyjaśniający kształt elementu dociskającego łożysko. UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Patrz też − uwagi z przykładu dotyczącego łożyskowania w układzie "O". UWAGA (z dn. 31 V 2019 r.): Gwint wykonano w obudowie, która nie jest dzielona − zobacz kreskowanie. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". Układ pasowań stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka.
UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): W Polsce obowiązuje metoda rzutowania europejskiego (metoda E). Układ SI − Międzynarodowy Układ Jednostek Miar − (fr.) Système international d'unités
Tu znajdziesz: Urwania (skrócenia z pominięciem części końcowej) − przykłady
Tu znajdziesz wymiary zygzaka linii z zygzakiem. UWAGA (z dn. 04 VIII 2023 r.): Narysowanie linii urwania (zygzakowej lub falistej) linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 19 II 2020 r.): Linie zygzakowe (zgodnie z obowiązującymi wymaganiami) muszą być przeciągnięte poza zarys rzutu 2 do 4 mm, natomiast linie ciągłe odręczne prowadzone są na rzucie (kończą się na zarysie). Uszczelnienia − wytyczne dotyczące wykonania czopów współpracujących z gumowymi pierścieniami uszczelniającymi − simmeringami (głębokość warstwy utwardzonej, twardość, chropowatość, bicie promieniowe, fazy wprowadzające uszczelniacz)
Podane zalecenia dotyczące twardości odnoszą się tylko do warstwy utwardzonej. Wały wykonane np. z materiału C45 nie mogą być ("całe", na wskroś) ulepszone cieplnie do tak dużych twardości. UWAGA (z dn. 07 VIII 2023 r.): W przypadku "długiego" opisu dotyczącego obróbki cieplnej − zaznaczoną (linią punktową grubą) powierzchnię, można wskazać (wykorzystując linię wskazującą) i oznaczyć wielką literą na linii odniesienia, a znaczenie objaśnić w wymaganiach technicznych. Linia punktowa gruba powinna być narysowana w odległości ok. 1 mm (min. 0,8 mm) od zarysu przedmiotu. Dla przedmiotów / elementów / detali obrotowych oznaczenie wymagania specjalnego podaje się tylko po jednej stronie. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Tu znajdziesz przykłady przekrojów gumowych pierścieni uszczelniających odmiany A i B. UWAGA (z dn. 16 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady znormalizowanego oznaczania pierścieni uszczelniających. Uzębienie − dopuszczalne bicie uzębienia oraz odchyłki grubości zęba i odchyłki wartości pomiarowej (*.pdf)
Wartość bicia dopuszczalnego uzębienia wpisać należy do tablicy danych technicznych koła zębatego. Dla kół zębatych (wykonanych w IT10) wartość bicia walca zewnętrznego (bicia promieniowego średnicy wierzchołków) można przyjąć jako równą 1/4⋅ IT10, a bicia wzdłużnego równą IT10. Wymienione wartości można również uzależnić do prędkości liniowych wirujących elementów − wytyczne można znaleźć np. w serii książek dotyczących konstruowania autorstwa L. W. Kurmaz i in. UWAGA (z dn. 29 XI 2021 r.): Wprowadzono przykład doboru wartości wymienionych odchyłek − porównaj informacje zawarte w tablicy danych technicznych koła zębatego. Vickersa skala twardości − oznaczenie HV...
Pełne oznaczenie zawiera cyfrę lub liczbę odpowiadającą obciążeniu (w kG) − np. HV10. Norma związana:
Walcowe czopy końcowe wałów maszynowych − wyciąg
Dodano wytyczne dotyczące wielkości promieni przejściowych dla czopów końcowych. Przy doborze promieni (po spełnieniu warunku stopniowania) uwzględnić należy ewentualną konieczność przenoszenia siły wzdłużnej przez pozostałą powierzchnię oporową (zarówno w przypadku − gdy kolejnym stopniem jest tzw. stopień swobodny, który może być wykonany w IT14, jak i czop z fazą). UWAGA (z dn. 23 II 2022 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-87/M-88561 (PN-M-88561:1987) "Reduktory i motoreduktory ogólnego przeznaczenia -- Czopy końcowe wałów walcowe i stożkowe -- Główne wymiary i dopuszczalne momenty obrotowe". Na czopach końcowych zwykle nie stosuje się rowków na pierścienie osadcze. Do zabezpieczenia zakładanych elementów mogą posłużyć zespoły podkładek dociskowych współpracujące z nakiełkami z gwintem. UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 27 VI 2022 r.): Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) nakiełków z gwintem ani czopów końcowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Dla czopów końcowych − wymiar długości czopa może być większy niż dwukrotność jego średnicy (zastosowane tolerancje ułatwiają montaż). UWAGA (z dn. 05 II 2018 r.): Nie należy mylić czopów końcowych z czopami osadczymi kół (np. zębatych) lub czopami łożyskowymi, zlokalizowanymi na końcach wałów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r., uzup. 07 VII 2023 r. i 16 XII 2023 r.): Wg wytycznych normy PN-89/M-85000 czopy końcowe stosowane są do przenoszenia momentu obrotowego przez połączenia wpustowe. W czopach końcowych najczęściej stosuje się 1 wpust. Wg wytycznych normy PN-87/M-88561 dopuszcza się wykonanie czopów końcowych z dwoma rowkami wpustowymi położonymi względem siebie pod kątem 120°. Rowki o kątowym rozstawie 120° mogą być zastosowane do połączeń klinowych. W projektach PKM i NM zaleca się stosowanie połączeń wpustowych i kątowy rozstaw rowków wynoszący 180°. Walcowe koła zębate (*.pdf) − przykład (uproszczonego) rysunku wykonawczego (PZK...)
Na potrzeby wykonania rysunku przyjęto, że wysokość stopy zęba równa jest 1,2 mn. Na zajęciach Proj. PKM oraz Proj. NM wysokość stopy zęba będzie obliczana jako 1,25 mn. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Uproszczenia polegają na pominięciu koniecznych w zastosowaniach praktycznych tolerancji i odchyłek wymiarów, chropowatości powierzchni oraz na ograniczeniu liczby danych technicznych w tablicy. Walcowe koła zębate − tablica danych technicznych − przykład
Mimo zamieszczenia tablicy danych technicznych informacji o kierunku pochylenia linii zęba na rysunku wykonawczym musi być narysowany tzw. rodzaj linii zęba. UWAGA (z dn. 18 VIII 2023 r., uzup. 11 II 2024 r.): Jeżeli na rysunku występują dwie lub więcej tablic dodatkowych (np. tablica tolerancji i jedna z tablic: parametrów kół zębatych, sprężyn...), to powinno się nadać im nazwy wg schematu "Tablica 1 ", "Tablica 2"... Na potrzeby tworzenia dokumentacji w Projektowaniu NM, Projektowaniu PKM I i PKM II oraz Projektowaniu PZK nazwy tablic można pominąć. Pominięcie nazw tablic może być stosowane, jeśli rysunki i przedmioty wykonywane są w tej samej firmie. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykład doboru wartości bicia dopuszczalnego uzębienia oraz odchyłki grubości zęba i wartości pomiarowej (*.pdf). UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r., uzup. 27 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-92/M-88503 (PN-M-88503:1992) "Przekładnie zębate walcowe i stożkowe -- Zarys odniesienia" (norma wycofana); − PN-ISO 53:2001 "Przekładnie zębate walcowe ogólnego przeznaczenia oraz dla przemysłu ciężkiego -- Zarys odniesienia" (norma zastępująca powyższą). Walcowe kołki − norma: PN-89/M-85021 "Kołki walcowe" − wyciąg
Przykłady oznaczenia kołka walcowego o średnicy d=8 mm o wykonaniu dokładnym (A) i długości l=30 mm, bez powłoki ochronnej (przy zastosowaniu powłoki należy podać jej oznaczenie): Kołek walcowy 8m6×30 PN-89/M-85021, lub Kołek walcowy 8×30−A PN-89/M-85021 UWAGA (z dn. 08 II 2021 r., uzup. 09 VIII 2023 r.): Otwory na kołki walcowe należy wykonywać z tolerancją H7. Tolerancję taką można uzyskać w procesie rozwiercania. UWAGA (z dn. 05 IX 2023 r.): Rozwiercanie to proces precyzyjnej obróbki wykończeniowej otworów − wykonywany rozwiertakami. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Dla walcowych kołków z karbami wzdłużnymi (o średnicach >3 mm) stosuje się tolerancję H11, a dla walcowych kołków sprężystych gładkich − tolerancję H12. UWAGA (z dn. 18 II 2022 r.): Przywołana norma może być stosowana wyłącznie do celów dydaktycznych, gdyż została zastąpiona przez PN-EN ISO 2338:2002 "Kołki walcowe ze stali, niehartowane lub z austenitycznej stali nierdzewnej". Walcowość czopów łożyskowych (tolerancja walcowości) i inne tolerancje
Tu znajdziesz zalecane tolerancje i odchyłki dla czopów łożyskowych łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 I 2024 r.): Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 05 I 2024 r.): W połączeniu znajdziesz też:
− wartości tolerancji współosiowości i sposób jej oznaczania na rysunkach. W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Wałki i otwory − odchyłki wałków i otworów pasowań (wg zasady) stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Wałki i otwory − tolerancje podstawowe dla wymiarów do 3150 mm − wyciąg
Dla wymiarów mniejszych od 1 mm nie przewiduje się stosowania klas IT14 ÷ IT18. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 14 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 286-1:2011/AC:2016-12 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Układ kodowania ISO tolerancji wymiarów liniowych -- Część 1: Podstawy tolerancji, odchyłek i pasowań" (poprawka do ww. normy); − PN-EN ISO 286-2:2010 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- System kodowania ISO dla tolerancji wymiarów liniowych -- Część 2: Tablice klas tolerancji normalnych oraz odchyłek granicznych otworów i wałków". Wał maszynowy'99 − instrukcja obsługi programu Wal99.exe (*.pdf)
Informacje dotyczące zwrotów sił ("skierowania" sił) zawarte w programie w zakładce "Pomoc" są błędne. Należy skorzystać z zaleceń przedstawionych w niniejszej instrukcji. Siłę wzdłużną zwróconą zgodnie ze zwrotem osi OX wpisać należy jako dodatnią, siłę wzdłużną zwróconą przeciwnie do zwrotu osi OX − jako ujemną (ze znakiem "−"). Po prawidłowym wpisaniu danych i kliknięciu ikony "Geometria wału i dobór łożysk" nie powinien pojawić się żaden komunikat. W przypadku pojawienia się komunikatu "Suma momentów obwodowych SM=... /i tu jakaś liczba/", należy poprawić wpisane wartości (częstym błędem jest brak znaku "−" przy jednej z sił obwodowych). UWAGA (z dn. 29 VIII 2019 r.): Aby wstawić więcej stopni pomiędzy czopami należy: − wstawić jeden stopień; − zaznaczyć go "oknem" lub "pojedynczo"; − skrócić ciągnąc za uchwyt (niebieski kwadracik na osi symetrii); − wstawić kolejny stopień w "puste" miejsce − albo zapytać prowadzącego. Wały maszynowe − dopuszczalne kąty ugięcia (wychylenia kątowe, kąty "obrotu") wału w łożyskach − wartości orientacyjne
W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Wały maszynowe − dopuszczalne odchyłki współosiowości łożysk − wartości orientacyjne
Tu znajdziesz zalecane tolerancje i odchyłki dla czopów łożyskowych łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 I 2024 r.): Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 23 XII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też tolerancję bicia osiowego powierzchni oporowej łożyska. UWAGA (z dn. 11 III 2020 r., uzup. 21 XII 2020 r. i 01 II 2022 r.): Dodano sposób oznaczania tolerancji współosiowości i walcowości czopa na rysunkach wałów. Wysokość (pisanych pismem prostym) liter i cyfr w ramkach powinna być równa wysokości h zastosowanego pisma. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Wały maszynowe − dopuszczalne strzałki ugięć − zależności orientacyjne
Uzyskane wartości należy zawsze skonfrontować z wymaganiami dotyczącymi funkcjonalności. Wały maszynowe − odchyłki otworów i wałków pasowań (wg zasady) stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Wały maszynowe − stopniowanie
Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno wałów obrabianych cieplnie (z podcięciami obróbkowymi), jak i nieobrabianych cieplnie. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r., uzup. 06 VII 2023 r.): Typowy zakres długości czopów osadczych kół (szerokości piast) dla połączeń wpustowych: (nawet od 1×dc) 1,5×dc ≤ lc ≤ 2,0×dc − gdzie dc to średnica czopa. Większe długości (nawet do 2,5×dc ) można stosować dla piast żeliwnych (np. żeliwnych piast sprzęgieł współpracujących z czopami końcowymi wałów). Mniejsze długości czopów mogą spowodować konieczność zastosowania dwóch wpustów, co utrudnia i wydłuża proces technologiczny, ale można je zastosować w uzasadnionych przypadkach. Wały maszynowe; śruby mechanizmowe − właściwości materiałów stosowanych na wybrane elementy konstrukcji
Tu znajdziesz niektóre symbole (PN i EN / DIN) oraz numery materiałów. Wały maszynowe − walcowe czopy końcowe − wyciąg
Dodano wytyczne dotyczące wielkości promieni przejściowych dla czopów końcowych. Przy doborze promieni (po spełnieniu warunku stopniowania) uwzględnić należy ewentualną konieczność przenoszenia siły wzdłużnej przez pozostałą powierzchnię oporową (zarówno w przypadku − gdy kolejnym stopniem jest tzw. stopień swobodny, który może być wykonany w IT14, jak i czop z fazą). UWAGA (z dn. 23 II 2022 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-87/M-88561 (PN-M-88561:1987) "Reduktory i motoreduktory ogólnego przeznaczenia -- Czopy końcowe wałów walcowe i stożkowe -- Główne wymiary i dopuszczalne momenty obrotowe". Na czopach końcowych zwykle nie stosuje się rowków na pierścienie osadcze. Do zabezpieczenia zakładanych elementów mogą posłużyć zespoły podkładek dociskowych współpracujące z nakiełkami z gwintem. UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 27 VI 2022 r.): Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) nakiełków z gwintem ani czopów końcowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Dla czopów końcowych − wymiar długości czopa może być większy niż dwukrotność jego średnicy (zastosowane tolerancje ułatwiają montaż). UWAGA (z dn. 05 II 2018 r.): Nie należy mylić czopów końcowych z czopami osadczymi kół (np. zębatych) lub czopami łożyskowymi, zlokalizowanymi na końcach wałów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r., uzup. 07 VII 2023 r. i 16 XII 2023 r.): Wg wytycznych normy PN-89/M-85000 czopy końcowe stosowane są do przenoszenia momentu obrotowego przez połączenia wpustowe. W czopach końcowych najczęściej stosuje się 1 wpust. Wg wytycznych normy PN-87/M-88561 dopuszcza się wykonanie czopów końcowych z dwoma rowkami wpustowymi położonymi względem siebie pod kątem 120°. Rowki o kątowym rozstawie 120° mogą być zastosowane do połączeń klinowych. W projektach PKM i NM zaleca się stosowanie połączeń wpustowych i kątowy rozstaw rowków wynoszący 180°. Wały maszynowe − wytyczne doboru promieni zaokrągleń przejściowych na czopach
Dla czopów łożyskowych wielkość promienia przejściowego dobiera się do promienia łożyska (Rczopa < Rłożyska) − patrz kojarzenie zaokrągleń wewnętrznych i zewnętrznych. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Przedstawione wytyczne dotyczące doboru promieni zaokrągleń przejściowych należy stosować w każdym przypadku z wyjątkiem czopów z podcięciami obróbkowymi. Wały maszynowe − wytyczne doboru promieni zaokrągleń przejściowych na stopniach swobodnych
Promienie zaokrągleń przejściowych na stopniach swobodnych należy stosować w każdym przypadku. UWAGA (z dn. 07 XI 2023 r.): Tu znajdziesz:
Wały maszynowe − wzniosy osi wałów reduktorów zębatych ogólnego przeznaczenia − wyciąg
UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Tu znajdziesz odchyłki wzniosów. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 30 XI 2023 r.): Norma związana:
Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta wzniosu linii śrubowej gwintu oraz pozornego kąta tarcia. Wciski i nie tylko − odchyłki otworów i wałków pasowań (wg zasady) stałego otworu − wyciąg
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Tu znajdziesz:
− moduły Younga − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. Widoki cząstkowe lub przekroje cząstkowe − przykłady oznaczania szczegółów w powiększeniu
Do oznaczania widoków i przekrojów nie stosuje się liter alfabetu greckiego, ani liter I, O, Q, R, X. UWAGA (z dn. 04 II 2020 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu okręgiem lub łukiem okręgu jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 08 II 2018 r., uzup. 04 VIII 2023 r.): Ograniczenie powiększonego szczegółu linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): Powiększony fragment zaznaczony na przekroju może być narysowany w widoku i odwrotnie. Widoki − łożyska toczne − umowny, uproszczony zapis łożyska w widoku
Odwzorowanie dotyczy wszystkich łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 8826-1:1998 "Rysunek techniczny -- Łożyska toczne -- Przedstawianie umowne ogólne"; − PN-EN ISO 8826-2:2002 "Rysunek techniczny -- Łożyska toczne -- Część 2: Przedstawianie umowne szczegółowe". Widoki − przykłady otworów (wywierconych, sfazowanych i nagwintowanych) przedstawionych w przekrojach i widokach
Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 12 X 2020 r.): Otwory nieprzelotowe bywają nazywane ślepymi.
Połączenia wielowypustowe należy obliczać na nacisk powierzchniowy ( pdop ) przyjmując parametry najsłabszego materiału. Wielkości fizyczne (podstawowe i uzupełniające) układu SI i ich jednostki Wkręty, śruby i nakrętki − przykłady zastosowań
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. "Wkręty dociskowe bez łba z czopem walcowym (długim), z gwintem na całej długości" − norma: PN-92/M-82276 (PN-M-82276:1992)
Przykład oznaczenia wkręta dociskowe bez łba z czopem walcowym z gwintem drobnozwojnym M8×1 o długości l=10 mm, stalowego, o własnościach mechanicznych klasy 14H (wg PN-82/M-82054/04 (PN-M-82054-04:1982) "Śruby, wkręty i nakrętki -- Własności mechaniczne śrub i wkrętów dociskowych"), bez powłoki ochronnej: Wkręt dociskowy M8×1×10−14H PN-92/M-82276 Normy związane:
− PN-EN ISO 4753:2011 "Części złączne -- Zakończenia części z zewnętrznym gwintem metrycznym ISO"; − PN-EN 27435:2001 "Śruby bez łba z gwintem na całej długości, z rowkiem i czopem walcowym długim". Wkręty − średnice otworów przejściowych dla śrub i wkrętów "Wkręty z łbem walcowym z gwintem na całej długości" − norma: PN-74/M-82227 (PN-M-82227:1974)
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 07 VII 2021 r.): Przykład oznaczenia wkręta z łbem walcowym z gwintem drobnozwojnym M12×1,25 o długości l=20 mm i własnościach mechanicznych klasy 5.8, średniodokładnego (II): Wkręt M12×1,25×20−5.8−II PN-74/M-82227 Norma związana:
"Wpusty czółenkowe" − norma: PN-88/M-85008 (PN-M-85008:1988)
Własności mechaniczne nakrętek − symbole klas własności mechanicznych nakrętek Własności mechaniczne śrub i wkrętów Wpusty czółenkowe i pryzmatyczne − przykłady połączeń wpustowych przedstawionych w przekroju wzdłużnym (*.pdf)
Informacje dotyczące wpustów czółenkowych (Woodruffa) znajdują się na końcu pliku. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 06 VI 2019 r.): Dla uproszczenia rysunków pominięto promienie w rowkach wpustowych i fazowanie krawędzi (lub promienie zaokrągleń krawędzi) wpustów. W przekroju wzdłużnym wpustów nie należy kreskować; w przekroju poprzecznym należy pokreskować. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. Wpusty czółenkowe i pryzmatyczne − przykłady wymiarowania rowków wykonanych w czopach (*.pdf)
Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy podać na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 27 XI 2020 r.): Informacje dotyczące wpustów czółenkowych (Woodruffa) znajdują się na końcu pliku. UWAGA (z dn. 13 II 2020 r.): Dodano przykład wymiarowania rowka na wpust pryzmatyczny wykonanego od końca wału. Na przekroju pominięto gwintowany otwór nakiełka. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. Wpusty pryzmatyczne − dopuszczalne naciski powierzchniowe
Połączenia wpustowe należy obliczać na nacisk powierzchniowy ( pdop ) przyjmując parametry najsłabszego materiału. UWAGA (z dn. 18 VIII 2023 r.): Tu znajdziesz przykłady doboru wpustów: W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. Wpusty pryzmatyczne i czółenkowe − przykłady połączeń wpustowych przedstawionych w przekroju wzdłużnym (*.pdf)
W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 06 VI 2019 r.): Dla uproszczenia rysunków pominięto promienie w rowkach wpustowych i fazowanie krawędzi (lub promienie zaokrągleń krawędzi) wpustów. W przekroju wzdłużnym wpustów nie należy kreskować; w przekroju poprzecznym należy pokreskować. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. Wpusty pryzmatyczne i czółenkowe − przykłady wymiarowania rowków wykonanych w czopach (*.pdf)
Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy podać na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 13 II 2020 r.): Dodano przykład wymiarowania rowka na wpust pryzmatyczny wykonanego od końca wału. Na przekroju pominięto gwintowany otwór nakiełka. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. Wpusty pryzmatyczne − odmiany, długości wpustów i odchyłki długości rowków...
Rowki na wpusty pryzmatyczne nazywane były (wg PN) żłobkami lub potocznie kanałkami. UWAGA (z dn. 04 VII 2018 r.): Materiał na wpusty (stal) powinien mieć Rm ≥ 600 MPa (w gotowych wpustach). UWAGA (z dn. 06 XII 2019 r.): Norma związana:
Wpust pryzmatyczny AB12×8×56 PN-70/M-85005 UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. 
Modele wybranych wpustów Wpusty pryzmatyczne − przykłady wymiarowania rowków wykonanych w otworach
Do wykonania rowków na wpusty w otworach stosuje się dłutowanie, przepychanie lub przeciąganie. UWAGA (z dn. 26 VI 2021 r.): Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy podać na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. Wpusty pryzmatyczne − wymiary rowków na wpusty
Rowki na wpusty pryzmatyczne nazywane były (wg PN) żłobkami lub potocznie kanałkami. UWAGA (z dn. 07 II 2018 r.): Podane informacje dotyczą wpustów pryzmatycznych stosowanych w ogólnej budowie maszyn. UWAGA (z dn. 17 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-91/M-85001 (PN-M-85001:1991) "Wpusty pryzmatyczne wysokie"; − PN-91/M-85002 (PN-M-85002:1991) "Wpusty pryzmatyczne niskie". Zamieszczone odchyłki głębokości rowków dotyczą połączeń z jednym wpustem. W przypadku dwóch wpustów odchyłkę należy podwoić. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. Wskaźniki wytrzymałości, momenty powierzchniowe i pola powierzchni wybranych przekrojów
Obwód koła; długość okręgu: L = π d = 2 π r (gdzie d − średnica; r − promień). Przepraszam wszystkich, których ten zapis uraził. Współczynniki korekcji − podział sumy współczynników korekcji między zębnik a koło − algorytm (*.pdf)
Współczynnik korekcji nazywany jest współczynnikiem przesunięcia zarysu. UWAGA (z dn. 10 VII 2018 r.): Przy założeniu, że z2 > z1 − dla rozdzielonej wg zamieszczonego algorytmu sumy współczynników korekcji mniejszej niż 1 zawsze x1 > x2 oraz x1 < 0,5. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r., uzup. 09 II 2025 r.): Dla przekładni z kołami o zębach skośnych podziału należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Tu znajdziesz wykres (*.pdf) do podziału sumy współczynników korekcji między zębnik a koło. UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Zębnikiem nazywane jest małe koło przekładni zębatej, kołem zaś duże koło. Współczynniki Poissona (liczby Poissona) wybranych grup materiałów − wartości orientacyjne
Tu znajdziesz moduły Younga − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. Współczynnik kształtu (zarysu) zęba / liczba analogii stereomechanicznej − YF − wykres do wydruku (*.pdf)
Dla przekładni z kołami o zębach skośnych doboru współczynnika YF należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Współczynnik prędkości poślizgu kv dla sprzęgieł ciernych − wzór Współosiowość − dopuszczalne odchyłki współosiowości łożysk − wartości orientacyjne
Tu znajdziesz zalecane tolerancje i odchyłki dla czopów łożyskowych łożysk tocznych. UWAGA (z dn. 04 I 2024 r.): Przedstawione zalecenia dotyczą zarówno czopów łożyskowych, jak i opraw (otworów łożyskowych). UWAGA (z dn. 23 XII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też tolerancję bicia osiowego powierzchni oporowej łożyska. UWAGA (z dn. 11 III 2020 r., uzup. 21 XII 2020 r. i 01 II 2022 r.): Dodano sposób oznaczania tolerancji współosiowości i walcowości czopa na rysunkach wałów. Wysokość (pisanych pismem prostym) liter i cyfr w ramkach powinna być równa wysokości h zastosowanego pisma. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane lub wyznaczone wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. Wyboczenie − "Eulerowska" siła krytyczna
UWAGA (z dn. 22 II 2022 r., uzup. 23 II 2022 r.): Tu znajdziesz:
− moduły Younga − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów; − momenty powierzchniowe, wskaźniki wytrzymałości i pola powierzchni wybranych przekrojów. Wyboczenie − równanie prostej Tetmajera-Jasińskiego
Średnicę rdzenia należy wyznaczyć z równania kwadratowego, które trzeba wyprowadzić przyrównując naprężenia krytyczne ze wzoru Tetmajera-Jasińskiego do naprężeń pochodzących od ściskania (wywołanych przez siłę krytyczną). Średnica "ukryta jest" we wzorze na smukłość (w potędze 1) i na pole powierzchni przekroju rdzenia (w potędze 2). Z równania otrzymuje się dwa wyniki − dodatni i ujemny − wynik ujemny należy odrzucić. Wyboczenie − schemat obciążenia dla podnośników i długość wyboczeniowa
Taki sam model stosowany jest w obliczaniu śrub podnośników jednostopniowych i dwustopniowych. Wyboczenie − smukłość graniczna Wychylenia kątowe (kąty ugięcia, kąty "obrotu") wału w łożyskach − orientacyjne wartości dopuszczalne
W zastosowaniach praktycznych konieczne jest sprawdzenie, czy podane wartości zgadzają się z wytycznymi producenta. "Wyjścia" / podcięcia gwintów metrycznych zewnętrznych
Podane w połączeniu informacje dotyczące sposobu wymiarowania i niezbędnych wymiarów mogą się różnić od podanych w nowszych wydaniach norm. UWAGA (z dn. 29 VI 2022 r.): W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 15 I 2022 r., uzup. 18 II 2022 r.): Normy związane (wycofane):
− PN-89/M-82063 (PN-M-82063:1989) "Części złączne -- Wyjścia i podcięcia gwintów metrycznych". Jeśli stosowane są podcięcia gwintów metrycznych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa promienie (jednakowe lub różne w zależności od podziałki) i ew. kąt z zakresu 30°÷60° (zalecany 60°). W przypadku podcięć gwintów − np. dla nakrętek łożyskowych, które mają być zastosowane do mocowania koła (kół) − czop wału (wykonany w tolerancji p6, n6 lub m6) należy sfazować. Wielkość fazy powinna zapewnić prawidłowe wykonanie promienia R. "Wyjścia" / podcięcia gwintów trapezowych zewnętrznych
W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 31 I 2020 r., uzup. 06 VII 2023 r.): Jeśli stosowane są podcięcia gwintów trapezowych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa różne promienie i kąt 60°. UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych. "Wyjścia" / podcięcia gwintów zewnętrznych − zalecenia dotyczące wymiarowania usytuowania podcięć gwintów
Wprowadzono dodatkowo przykłady nieprawidłowego wymiarowania położenia podcięć. Linie przenikania należy rysować liniami cienkimi. Wykreślanie łuku stycznego do okręgu i prostej Wykreślanie łuku stycznego do prostej przechodzącego przez punkt nieleżący na tej prostej Wykreślanie stycznej do okręgu Wykreślanie symetralnej odcinka Wymagania techniczne − sposób zapisu
Jeżeli przedmiot (element / część / detal) zawiera promienie wynikające z obróbki skrawaniem oraz promienie odlewnicze (lub kuźnicze), to nie można jednych i drugich podać jednocześnie w wymaganiach technicznych. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Patrz też gratowanie. UWAGA (z dn. 11 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady zbiorczego oznaczania chropowatości na rysunkach. UWAGA (z dn. 11 XII 2020 r.): W wymaganiach technicznych można również podać chropowatości (z nowymi znakami chropowatości) lub inne niezbędne wymagania. Wymagań technicznych nie należy tytułować (np. słowem "UWAGI"). Każde wymaganie należy rozpocząć od nowej linii, można ponumerować. Tylko pierwsze litery powinny być wielkie (nie wliczając znaków wymiarowych, oznaczeń twardości). Wymagania techniczne należy zapisywać w trybie rozkazującym(WIKIPEDIA). Wymiarowanie faz 45° − przykłady
Przedstawiony sposób wymiarowania faz z użyciem przedzielającego znaku wymiarowego "×" stosowany jest wyłącznie dla faz wykonanych pod kątem 45°. Dla innych kątów należy podać szerokość fazy i kąt lub głębokość fazy i kąt. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Fazy powinno się stosować wtedy, gdy są niezbędne, np. na czopach, w otworach na łożyska, otworach w piastach kół, w otworach gwintowanych. Krawędzie powierzchni swobodnych nie muszą być fazowane. Wykonanie zbędnych faz wydłuża proces technologiczny. Zamiast faz wystarczy wtedy stępienie krawędzi − w tym celu należy podać na rysunku wykonawczym wymaganie techniczne "Ostre krawędzie stępić". Wymiarowanie faz i ścięć ≠ 45° oraz pogłębień i nawierceń stożkowych − przykłady
Patrz: UWAGI powyżej. UWAGA (z dn. 31 VII 2023 r.): Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Sposób wymiarowania nawierceń / pogłębień stożkowych dotyczy również pogłębień o kącie rozwarcia 90°. W przypadku pogłębień można podać kąt i średnicę zewnętrzną na powierzchni czołowej − patrz przykład po prawej. Wymiarowanie − groty strzałek linii wymiarowych
Dopuszczalne jest zastępowanie grotów strzałek cienkimi (lub o grubości linii cyfr wymiarowych) kreskami o długości co najmniej 3,5 mm, nachylonymi pod kątem 45° do linii wymiarowych, lub kropkami o średnicy ok. 1 mm − szczególnie w przypadkach, gdy na groty strzałek nie ma wystarczająco dużo miejsca. UWAGA (z dn. 06 VIII 2023 r., uzup. 12 XII 2023 r.): Długość grota 2,5÷4 mm, kąt rozwarcia ostrza grota 15°÷20°, grot zamknięty zaczerniony. Pomocnicza linia wymiarowa (rysowana linią cienką) powinna być przeciągnięta ~2 mm za punkt zetknięcia z główną linią wymiarową. W praktyce długość przeciągnięcia rysuje się w przybliżeniu równą połowie długości grota. Na danym rysunku wszystkie groty narysowanych strzałek powinny być jednakowe − dotyczy to grotów linii wymiarowych, grotów linii wskazujących (tzw. odnośników), grotów linii połączonych z ramką oznaczenia tolerancji (kształtu, położenia, tolerancji złożonych), grotów strzałek oznaczających tolerancję bicia. Wymiarowanie gwintów − przykłady wymiarowania gwintów śruby i nakrętki
Wysokość nakrętek znormalizowanych równa jest w przybliżeniu 0,8 średnicy gwintu (Hn = ~0,8·Md). UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Gwinty należy wymiarować np. wyciągając pomocnicze linie wymiarowe z ich średnicy zewnętrznej − wymiary oznaczone Md. Wymiarowanie gwintów − zalecenia dotyczące wymiarowania usytuowania podcięć gwintów zewnętrznych
Wprowadzono dodatkowo przykłady nieprawidłowego wymiarowania położenia podcięć. Linie przenikania należy rysować liniami cienkimi. Wymiarowanie − liczby wymiarowe − separator dziesiętny − separatorem dziesiętnym w wymiarowaniu jest przecinek
Pomiędzy liczbą stopni i liczbą minut nie wprowadza się separatora (ani kropki, ani przecinka). Wymiarowanie − linie odniesienia i linie wskazujące − przykłady prawidłowego i błędnego użycia w wymiarowaniu
Linie wskazujące nie powinny się przecinać / krzyżować z innymi liniami odniesienia lub wskazującymi. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r., uzup. 26 XI 2020 r. i 07 VIII 2023 r.): Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 11 IX 2023 r., uzup. 29 XII 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 6433:2012 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Oznaczenie części". Wymiarowanie podcięć gwintów metrycznych zewnętrznych
Podane w połączeniu informacje dotyczące sposobu wymiarowania i niezbędnych wymiarów mogą się różnić od podanych w nowszych wydaniach norm. UWAGA (z dn. 29 VI 2022 r.): W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 15 I 2022 r., uzup. 18 II 2022 r.): Normy związane (wycofane):
− PN-89/M-82063 (PN-M-82063:1989) "Części złączne -- Wyjścia i podcięcia gwintów metrycznych". Jeśli stosowane są podcięcia gwintów metrycznych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa promienie (jednakowe lub różne w zależności od podziałki) i ew. kąt z zakresu 30°÷60° (zalecany 60°). W przypadku podcięć gwintów − np. dla nakrętek łożyskowych, które mają być zastosowane do mocowania koła (kół) − czop wału (wykonany w tolerancji p6, n6 lub m6) należy sfazować. Wielkość fazy powinna zapewnić prawidłowe wykonanie promienia R. Wymiarowanie podcięć gwintów trapezowych zewnętrznych
W przypadku wymiarowania podcięcia gwintu w powiększeniu należy stosować oznaczenie w postaci zapisu składającego się wielką literą i podziałki powiększenia podanej w nawiasach, np.: C(2:1). Zalecana wysokość pisma2h. Umiejscowienie oznaczenia − "centralnie" nad powiększonym szczegółem. Zapis w postaci: Szczegół C Podziałka (2:1) jest niewłaściwy. Zapis umieszony pod powiększonym szczegółem jest błędem rysunkowym. UWAGA (z dn. 31 I 2020 r., uzup. 06 VII 2023 r.): Jeśli stosowane są podcięcia gwintów trapezowych należy je zwymiarować w celu podania na rysunku m.in. wymiaru średnicy d1 zależnego od podziałki gwintu, gdyż podcięcia gwintów nie mają ustalonych/znormalizowanych oznaczeń (jak np. podcięcia obróbkowe). Pozostałe wymiary to: długość podcięcia f, dwa różne promienie i kąt 60°. UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych.
Modele podcięć − przykłady Wymiarowanie podcięć obróbkowych − wytyczne doboru (rodzaje A, B, C, D i wymiary) i oznaczanie
Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) podcięć obróbkowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 02 XI 2023 r.): Przy doborze wartości średnic sąsiednich stopni swobodnych lub czopów uwzględnić należy również tolerancję ich wykonania. Uwzględnienie wyłącznie wymiarów nominalnych może nie zapewnić przeniesienia obciążeń wzdłużnych i/lub prawidłowego montażu. UWAGA (z dn. 16 VIII 2023 r.): Połączenie zawiera również sposób oznaczania podcięcia na rysunkach. UWAGA (z dn. 27 VII 2023 r.): Wymiar średnicy czopa d (z odpowiednią tolerancją) jest podawany zwykle na rzucie głównym, dlatego nie powinien być podawany na rysunku podcięcia przedstawionego np. w powiększeniu. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Podcięcia obróbkowe potocznie nazywane były/są rowkami uskokowymi. UWAGA (z dn. 19 VII 2021 r., uzup. 19 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-EN ISO 18388:2020-03 "Dokumentacja techniczna wyrobu (TPD) -- Podcięcia obróbkowe -- Rodzaje i wymiarowanie" − norma dotyczy podcięć E, F, G, H. (Patrz też: https://procestechnologiczny.com.pl/podciecia-obrobkowe-technologiczne/); − DIN 509 (1998-06) "Forms and dimensions of undercuts". Linia wskazująca i linia odniesienia (tzw. "półka"), nad którą i ew. pod którą podawana jest informacja − musi być cienka. Linia wskazująca musi być prowadzona ukośnie − pod kątem ≥ 15° od linii obramowania arkusza i innych linii odwzorowywanych elementów. Linia wskazująca (jeśli nie kończy się na przecięciu dwóch osi symetrii) musi być zakończona strzałką (taką samą jak strzałki linii wymiarowych). Wyjątkiem jest wskazywanie powierzchni, w którym używa się kropki oraz wskazywanie linii wymiarowej lub oznaczenia szczegółu budowy przedmiotu, w którym nie używa się żadnego zakończenia. Linie wskazujące można rysować maksymalnie z jednym dodatkowym załamaniem. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r., uzup. 16 VIII 2023 r.): Jeżeli na wale znajdują się różne podcięcia − powinno się zwymiarować / oznaczyć każde oddzielnie. Do wykonywania podcięć służą specjalnie ukształtowane noże tokarskie − odwzorowujące kształt danego podcięcia. Wymiarowanie położenia / usytuowania podcięć gwintów
Wprowadzono dodatkowo przykłady nieprawidłowego wymiarowania położenia podcięć. Linie przenikania należy rysować liniami cienkimi. Wymiarowanie powierzchni kulistych (sferycznych)
Do wymiarowania promieni lub średnic powierzchni kulistych (sferycznych) używano dawniej oznaczenia OR... (albo z dużym "kółkiem" ΟR...) lub O∅... (Ο∅...), a także: Kula R... lub Kula ∅... (słowo Kula zwykle pisane było wielką literą). Wymiarowanie rowków na pierścienie osadcze sprężynujące zewnętrzne
Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 12 XII 2019 r.): Określając miejsce wykonania / lokalizację rowka na pierścień osadczy na czopie − należy zsumować szerokość (długość) elementu mocowanego (np. szerokość łożyska, długość piasty koła) i grubość pierścienia osadczego. Użycie do obliczeń szerokości rowka zamiast grubości pierścienia spowoduje powstanie niekorzystnych luzów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r.): Ze względu na działanie karbu − mocowanie z wykorzystaniem pierścieni osadczych wykorzystywane jest głównie na końcach wału. UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r., uzup. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz: UWAGA (z dn. 14 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem pierścienia osadczego sprężynującego zewnętrznego z omówionymi często spotykanymi błędami. Wymiarowanie rowków na wpusty wykonanych w czopach (*.pdf)
Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy podać na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 13 II 2020 r.): Dodano przykład wymiarowania rowka na wpust pryzmatyczny wykonanego od końca wału. Na przekroju pominięto gwintowany otwór nakiełka. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. UWAGA (z dn. 04 I 2018 r.): Rowki na wpusty (na powierzchniach zewnętrznych) wykonuje się frezami (tarczowymi lub trzpieniowymi) do rowków na wpusty. Wymiarowanie rowków na wpusty wykonanych w otworach
Do wykonania rowków na wpusty w otworach stosuje się dłutowanie, przepychanie lub przeciąganie. UWAGA (z dn. 26 VI 2021 r.): Do pełnego zwymiarowania rowków na wpusty pryzmatyczne i czółenkowe (dla połączeń zwykłych lub spoczynkowych) należy podać na rysunku tolerancję równoległości o wartości 0,5·IT9 szerokości rowka oraz tolerancję symetrii o wartości 2·IT9 szerokości rowka. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 22 III 2020 r.): W połączeniach wpustowych stosuje się 1 lub 2 wpusty. W przypadku dwóch wpustów ich kątowy rozstaw wynosi 180°. Rozstaw kątowy 120° stosowany jest w połączeniach klinowych oraz dopuszczony do stosowania w przypadku znormalizowanych czopów końcowych − by można zastosować je do połączeń klinowych. UWAGA (z dn. 25 III 2019 r.): Zamieszczone przykłady zawierają "stare" (ale nadal spotykane) oznaczenia chropowatości. Tu znajdziesz wybrane informacje dotyczące obecnie stosowanego ("nowego") sposobu oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. Wymiarowanie rowków na wypusty wewnętrzne podkładek zębatych − przykłady
Tu znajdziesz szerokości/grubości nakrętek łożyskowych i zalecenia dotyczące doboru niektórych wymiarów. UWAGA (z dn. 09 XII 2023 r.): Wypust wewnętrzny podkładki zębatej nazywany jest zębem wewnętrznym zabezpieczającym. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady unikania pokrywania się cech konstrukcyjnych w wymiarowaniu długości rowków na wypusty. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Częstym błędem jest brak na przekroju linii odwzorowującej gwint (cienkiej linii ciągłej prowadzonej na 3/4 obwodu w taki sposób, że nie kończy się na liniach osiowych − jest "obrócona" względem osi o ~15°). Wymiarowanie rowków na zęby wewnętrzne zabezpieczające podkładek zębatych − patrz wyżej Wymiarowanie − umieszczanie liczb wymiarowych wymiarów kątowych
Dla obszarów zaznaczonych kolorem "różowym" liczby wymiarowe należy podawać stosując linie odniesienia nad którymi wpisuje się liczby wymiarowe. UWAGA (z dn. 31 III 2020 r.): Pomiędzy liczbą stopni i liczbą minut nie wprowadza się separatora (ani kropki, ani przecinka). Przykład prawidłowego zapisu: 15°39'. Wymiarowanie − umieszczanie liczb wymiarowych wymiarów liniowych
Dla obszarów zaznaczonych kolorem "różowym" liczby wymiarowe należy podawać stosując linie odniesienia, nad którymi wpisuje się liczby wymiarowe. UWAGA (z dn. 10 II 2020 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. UWAGA (z dn. 05 VII 2023 r.): Liczby wymiarowe niezgodne z wymiarami liniowymi przedstawionymi w danej podziałce rysunku (z wyjątkiem stosowania załamania linii wymiarowych promieni) należy podkreślić prostą, grubą linią − tu znajdziesz przykład. Załamanie linii wymiarowych promieni stosuje się w przypadkach, gdy konieczne jest zlokalizowanie środka łuku (gdy środek łuku znajduje się poza granicami miejsca będącego do dyspozycji). Wymiarowanie − umieszczanie znaków chropowatości − przykłady
W połączeniu przedstawiono "nowy" i "stary" sposób oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 26 III 2020 r.): Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Wymiarowanie usytuowania podcięć gwintów
Wprowadzono dodatkowo przykłady nieprawidłowego wymiarowania położenia podcięć. Linie przenikania należy rysować liniami cienkimi. Wymiarowanie − znaki graficzne (najczęściej używane)
Znaki graficzne należy wykonywać liniami cienkimi. Wymiarowanie − znaki oznaczeń tolerancji kształtu i położenia oraz rodzaje tolerancji
Znaki, ramki i opisy oznaczeń tolerancji kształtu i położenia, należy wykonywać liniami cienkimi. Opis należy wykonać pismem prostym. UWAGA (z dn. 11 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady oznaczania bicia osiowego (wzdłużnego), walcowości i współosiowości czopów łożyskowych oraz bicia promieniowego (poprzecznego) powierzchni pod uszczelniacz. UWAGA (z dn. 19 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-87/M-01145 (PN-M-01145:1987) "Rysunek techniczny maszynowy -- Tolerancje kształtu i położenia -- Oznaczanie na rysunkach"; − PN-EN ISO 7083:1998 "Rysunek techniczny maszynowy -- Symbole tolerancji geometrycznych -- Proporcje i wymiary"; − PN-EN ISO 7083:2021-10 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Symbole stosowane w dokumentacji technicznej wyrobu -- Proporcje i wymiary". Wymiarowanie − znaki wymiarowe (najczęściej używane)
Znaki wymiarowe należy wykonywać liniami cienkimi (takimi samymi jak liczby wymiarowe). UWAGA (z dn. 02 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykłady zastosowania znaków wymiarowych. UWAGA (z dn. 05 VI 2020 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Wymiary arkuszy rysunkowych (znormalizowane wielkości) i zalecane podziałki rysunkowe
Arkusze w usytuowaniu pionowym (z wyjątkiem arkusza formatu A4) nie są obecnie zalecane, ale mogą być zastosowane za zgodą prowadzącego zajęcia. Bez względu na usytuowanie arkusza (poziome czy pionowe) − składanie ma zapewnić, że tabliczka rysunkowa znajduje się na dole arkusza złożonego do formatu A4 (zawsze pionowego). Normy związane:
− PN-EN ISO 5457:2002 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych" (norma zastępująca powyższą); − PN-EN ISO 5457:2002/A1:2010 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Wymiary i układ arkuszy rysunkowych" (zmiana do ww. normy); − PN-86/N-01603 (PN-N-01603:1986) "Rysunek techniczny -- Składanie formatów arkuszy". Tu znajdziesz odchyłki graniczne wymiarów boków formatów. Wymiary nietolerowane − odchyłki wymiarów nietolerowanych − "tolerancje warsztatowe" − zalecenia
Jeśli mają obowiązywać tolerancje warsztatowe (wg IT14) − nie ma potrzeby wpisywania nad tabliczką rysunkową wymagania technicznego dotyczącego odchyłek granicznych. W innych przypadkach − np. we współpracy z klientem zewnętrznym − zamieszczenie wymagania jest konieczne. UWAGA (z dn. 07 VII 2023 r.): Wymiary nietolerowane nazywane były (niekiedy jeszcze są nazywane) swobodnymi. UWAGA (z dn. 02 I 2024 r.): Normy związane:
PN-78/M-02139 (PN-M-02139:1978) "Odchyłki wymiarów nietolerowanych". Wymiary normalne promieni zaokrągleń (normalne promienie zaokrągleń) − wyciąg
Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Wymiary normalne (przeznaczone do stosowania w budowie maszyn) − wyciąg
Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Wymiary swobodne − patrz "tolerancje warsztatowe" − zalecenia Wypadkowa siła międzyzębna − sposób wyznaczania składowych
Pomijając tarcie − wartość (przestrzennie skierowanej) wypadkowej siły międzyzębnej można wyznaczyć jako pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów sił składowych. Wypadkowa siła − sposób wyznaczania siły wypadkowej dwóch składowych
Zobacz też − długości przekątnych równoległoboku(WIKIPEDIA). UWAGA (z dn. 26 III 2020 r.): Zobacz też − twierdzenie cosinusów. Wyrwania − przekroje cząstkowe − przykład
Ograniczenie wyrwania linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 06 IV 2020 r.): Zamieszczony przykład zawiera też urwanie i przerwanie. Wytrzymałość zmęczeniowa i granice plastyczności materiałów konstrukcyjnych − informacje wybrane
Granica plastyczności zależy od średnicy materiału wyjściowego (np. pręta), dlatego w zastosowaniach praktycznych najlepiej pozyskać stosowne dane/informacje od producenta. Wzniosy osi wałów reduktorów zębatych ogólnego przeznaczenia − wyciąg
UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Tu znajdziesz odchyłki wzniosów. UWAGA (z dn. 10 IX 2023 r.): Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 30 XI 2023 r.): Norma związana:
X − układ napinania łożysk w obudowie (układ "X") − przykłady łożyskowania
Przy doborze pary jednakowych łożysk (zabudowanych blisko siebie, np. w jednej podporze) pamiętać należy, że nośność dynamiczna pary łożysk kulkowych skośnych lub pary łożysk stożkowych nie jest równa dwukrotności nośności dynamicznej pojedynczego łożyska. Np. − wg FAG − dla łożysk kulkowych skośnych jest to 1,625·C, a dla łożysk stożkowych 1,715·C. UWAGA (z dn. 20 XII 2023 r.): Tu znajdziesz przykład napinania łożysk na wale − układ "O". UWAGA (z dn. 07 IX 2023 r.): Tu znajdziesz podcięcia gwintów metrycznych. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Wszystkie łożyska skośne muszą pracować z odpowiednio dobranym napięciem wstępnym, spełniającym jednocześnie wymagania producenta. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Łożyskowanie w układzie "X" nazywane jest zbieżnym. UWAGA (z dn. 15 XI 2021 r.): Ząb podkładki może być narysowany również − jako zagięty do dna rowka w nakrętce. Ząb nie powinien być kreskowany. UWAGA (z dn. 26 VI 2018 r.): Tu znajdziesz (częściowo uproszczony) rysunek wyjaśniający kształt elementu dociskającego łożysko. UWAGA (z dn. 25 VI 2018 r.): Zamieszczone przykłady zawierają fragmenty konstrukcji wału z łożyskowaniem, ograniczone do jednej podpory. Patrz też − uwagi z przykładu dotyczącego łożyskowania w układzie "O". UWAGA (z dn. 31 V 2019 r.): Gwint wykonano w obudowie, która nie jest dzielona − zobacz kreskowanie. UWAGA (z dn. 21 III 2020 r.): Normy związane:
− PN-82/M-86482 (PN-M-86482:1982) "Łożyska toczne -- Podkładki zębate i kształtowe". × − znak wymiarowy (najczęściej czytany w zależności od zastosowania "na" lub "razy")
Jak napisać znak "×" z wykorzystaniem klawiatury − (lewy)Alt+158(z klawiatury numerycznej). Oczywiście można też stąd go skopiować. UWAGA (z dn. 04 VII 2023 r.): Tu znajdziesz więcej informacji na temat znaków wymiarowych oraz znaków graficznych. YF − współczynnik kształtu (zarysu) zęba / liczba analogii stereomechanicznej − wykres do wydruku (*.pdf)
Dla przekładni z kołami o zębach skośnych doboru współczynnika YF należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Younga moduły − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów
UWAGA (z dn. 06 VII 2023 r.): Tu znajdziesz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. Zabezpieczanie pierścieniami osadczymi sprężynującymi zewnętrznymi − zasady wymiarowania rowków (gniazd)
Odchyłki powinny być wyrażone w tych samych jednostkach co wymiar nominalny. UWAGA (z dn. 07 XII 2020 r.): Przy podawaniu odchyłek wymiarów zasadą ogólną jest podawanie zawsze znaku odchyłki, z wyjątkiem odchyłki zerowej (jeśli jest umieszczana). Wpisać należy 0 (nie 0,0 ... 0,000). Niedozwolone jest wpisywanie wartości odchyłek w sposób następujący: +0; −0 czy +0,0; −0,0... +0,000, −0,000. UWAGA (z dn. 12 XII 2019 r.): Określając miejsce wykonania / lokalizację rowka na pierścień osadczy na czopie − należy zsumować szerokość (długość) elementu mocowanego (np. szerokość łożyska, długość piasty koła) i grubość pierścienia osadczego. Użycie do obliczeń szerokości rowka zamiast grubości pierścienia spowoduje powstanie niekorzystnych luzów. UWAGA (z dn. 01 IV 2020 r.): Ze względu na działanie karbu − mocowanie z wykorzystaniem pierścieni osadczych wykorzystywane jest głównie na końcach wału. UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r., uzup. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz: Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem pierścienia osadczego sprężynującego zewnętrznego z omówionymi często spotykanymi błędami. Zakładowe Normy − skrót ZN
Na rysunkach konstrukcyjnych poza Polskimi Normami (ze skrótem PN) można spotkać również Normy Maszynowe o skrócie NM oraz "Normy Branżowe" o "odwrotnym" skrócie BN. Inne skróty związane z szeroko pojętą normalizacją to DIN; EN; ISO. Załamania krawędzi − fazy 45° − ogólne zalecenia dotyczące doboru wielkości wymiaru faz w zależności od średnic
Patrz: UWAGI poniżej. Załamania krawędzi − fazy 45° − przykłady wymiarowania faz i ścięć
Przedstawiony sposób wymiarowania faz z użyciem przedzielającego znaku wymiarowego "×" stosowany jest wyłącznie dla faz wykonanych pod kątem 45°. Dla innych kątów należy podać szerokość fazy i kąt lub głębokość fazy i kąt. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Fazy powinno się stosować wtedy, gdy są niezbędne, np. na czopach, w otworach na łożyska, otworach w piastach kół, w otworach gwintowanych. Krawędzie powierzchni swobodnych nie muszą być fazowane. Wykonanie zbędnych faz wydłuża proces technologiczny. Zamiast faz wystarczy wtedy stępienie krawędzi − w tym celu należy podać na rysunku wykonawczym wymaganie techniczne "Ostre krawędzie stępić". Załamania krawędzi − fazy ≠ 45° − przykłady wymiarowania faz i ścięć oraz pogłębień i nawierceń stożkowych
Patrz: UWAGI powyżej. UWAGA (z dn. 31 VII 2023 r.): Kąt stożka zakończenia otworu wywierconego w stali zwykle (w zapisie konstrukcji) przyjmuje się równy 120°. Kąta tego nie podaje się na rysunku. Rzeczywiste kąty wynikają z zaostrzenia wierteł dostosowanego do materiałów obrabianych i mogą się znacznie różnić od 120°. UWAGA (z dn. 30 III 2020 r.): Sposób wymiarowania nawierceń / pogłębień stożkowych dotyczy również pogłębień o kącie rozwarcia 90°. W przypadku pogłębień można podać kąt i średnicę zewnętrzną na powierzchni czołowej − patrz przykład po prawej. Zaokrąglenia przejściowe − kojarzenie promieni zaokrągleń przejściowych i faz (ścięć)
Dawniej fazy (ścięcia) były nazywane ścinami. Zaokrąglenia przejściowe − kojarzenie zaokrągleń wewnętrznych i zewnętrznych (promieni zaokrągleń przejściowych)
Podobne wytyczne należy przyjąć dla współpracy pierścienia wewnętrznego łożyska i powierzchni oporowej na wale − promień przejściowy powinien być mniejszy od promienia w otworze pierścienia wewnętrznego łożyska (Rczopa < Rłożyska ). Zarysy gwintów metrycznych − wymiary − wyciąg
Dawniej gwinty drobnozwojne nazywano drobnozwojowymi. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r.): Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10. (Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48×8.) UWAGA (z dn. 03 I 2020 r., uzup. 13 IX 2023 r.): Nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne grubozwojne. Dla średnic znamionowych większych od 68 wg PN-83/M-02013 (PN-M-02013:1983) "Gwinty metryczne ogólnego przeznaczenia o średnicach 1 do 600 mm -- Wymiary" nie istnieją znormalizowane gwinty metryczne o skoku zwykłym. Przywołana norma została wycofana / zastąpiona przez:
− PN-ISO 68-1:2000 "Gwinty ISO ogólnego przeznaczenia -- Zarys nominalny -- Gwinty metryczne"; − PN-ISO 261:2001 "Gwinty metryczne ISO ogólnego przeznaczenia -- Układ ogólny". Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. Zarysy gwintów trapezowych symetrycznych − wymiary − wyciąg (*.pdf)
W zależności od roku wydania normy niektóre wymiary gwintów (np. podziałki) mogą się różnić od podanych w w/w wyciągu. Korzystanie z innych (nowszych lub starszych) publikacji: norm/wyciągów/literatury jest dozwolone. Warunkiem jest jednoznaczne podanie źródła zaczerpniętych danych. UWAGA (z dn. 07 VI 2018 r., uzup. 21 V 2021 r. i 30 IX 2023 r.): Dla gwintów trapezowych o skoku zwykłym w oznaczeniu należy podać podziałkę − np. Tr48 × 8. Dla gwintów lewych w oznaczeniu należy dodać zapis LH − np. Tr48 × 8 LH. Dawniej stosowano zapis ze słowem lewy − np. lewy Tr48 × 8. (Dla gwintów metrycznych o skoku zwykłym w oznaczeniu nie podaje się podziałki − np. M10.) Normy związane:
− PN-79/M-02017 (PN-M-02017:1979) "Gwinty trapezowe -- Wymiary"; − PN-ISO 2901:1995 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Zarys podstawowy i zarysy maksimum materiału"; − PN-ISO 2902:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Układ ogólny"; − PN-ISO 2904:1996 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma wycofana); − PN-ISO 2904:2023-11 "Gwinty trapezowe metryczne ISO -- Wymiary nominalne" (norma zastępująca powyższą). Częstym błędem jest rysowanie zarysu gwintu trapezowego z dwukrotnie powiększoną wielkością wymiaru H2 (głębokością tzw. bruzdy gwintu − por. rys. z pliku *.pdf). UWAGA (z dn. 14 III 2019 r.): Dla gwintów jednokrotnych (dawniej zwanych pojedynczymi) skok jest równy podziałce gwintu. UWAGA (z dn. 20 III 2020 r.): Gwinty trapezowe symetryczne są stosowane w typowych konstrukcjach podnośników. Można spotkać konstrukcje z gwintem trapezowym niesymetrycznym (ozn. S) stosowanym w przypadku konieczności przeniesienia znacznych obciążeń (by do obsługi wystarczyła jedna osoba). UWAGA (z dn. 21 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykład doboru gwintu trapezowego symetrycznego z uwzględnieniem zalecanych wielkości podcięć technologicznych. UWAGA (z dn. 21 V 2021 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zwymiarowany zarys gwintu trapezowego symetrycznego wewnętrznego i zewnętrznego (Proj. PKM I). Zasada stałego otworu − wybrane pasowania
Pasowanie to wzajemna relacja między wymiarami dwóch łączonych elementów przed ich połączeniem (dawniej skojarzenie) − otworu i wałka (o tym samym wymiarze nominalnym) − np. ∅50H7/n6. Oznaczenie przedziału tolerancji otworu powinno być umieszczone przed oznaczeniem przedziału tolerancji wałka. Przedział tolerancji nazywany był dawniej polem tolerancji. Zasada stałego wałka − przykłady:
Patrz uwagi powyżej. W połączeniach wpustowych stosuje się zasadę stałego wałka. Uzyskiwane pasowania to: − dla połączeń spoczynkowych: w czopie i w piaście P9/h9; − dla połączeń zwykłych: w czopie N9/h9, w piaście JS9/h9; − dla połączeń ruchowych: w czopie H9/h9, w piaście D10/h9. Tu znajdziesz odchyłki dla ww. tolerancji otworów. Dla przedziału tolerancji h9 odchyłki można łatwo wyznaczyć ze znanego przedziału tolerancji H9 (dla połączeń ruchowych), lub korzystając z tablicy tolerancji normalnych (podstawowych). Zastępcza liczba zębów − zv − sposób wyznaczania
Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r., uzup. 20 IV 2020 r.): Zastępczych liczb zębów należy używać do podziału sumy współczynników korekcji dla przekładni z kołami o zębach skośnych. Zastępczych liczb zębów należy używać do doboru współczynników YF dla przekładni z kołami o zębach skośnych. "Zawleczki" − norma: PN-76/M-82001 (PN-M-82001:1976)
Przykład oznaczenia zawleczki o średnicy d1 = 2 mm oraz średnicy umownej d0 = 2,5 mm, długości l = 16 mm, stalowej (S), bez powłoki ochronnej: Zawleczka S 2,5×16 PN-76/M-82001 Podawana w oznaczeniu zawleczki średnica umowna d0 − jest równa średnicy otworu na zawleczkę. Wymiar l jest długością krótszego ramienia zawleczki. Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu i oznaczeniach/opisach należy używać przecinka. Tu znajdziesz wybrane informacje nt. zalecanych wymiarów zawleczek do znormalizowanych średnic sworzni. Norma PN-76/M-82001 została zastąpiona przez: PN-EN ISO 1234:2001 "Zawleczki". Poprawka do normy PN-EN ISO 1234:2001 "Zawleczki" − PN-EN ISO 1234:2001/Ap1. Zazębienie − korekcja zazębienia − podział sumy współczynników korekcji między zębnik a koło − algorytm (*.pdf)
Współczynnik korekcji nazywany jest współczynnikiem przesunięcia zarysu. UWAGA (z dn. 10 VII 2018 r.): Przy założeniu, że z2 > z1 − dla rozdzielonej wg zamieszczonego algorytmu sumy współczynników korekcji mniejszej niż 1 zawsze x1 > x2 oraz x1 < 0,5. UWAGA (z dn. 08 III 2019 r., uzup. 09 II 2025 r.): Dla przekładni z kołami o zębach skośnych podziału należy dokonywać używając zastępczych liczb zębów zv. Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 19 III 2020 r.): Tu znajdziesz wykres (*.pdf) do podziału sumy współczynników korekcji między zębnik a koło. UWAGA (z dn. 23 III 2020 r.): Zębnikiem nazywane jest małe koło przekładni zębatej, kołem zaś duże koło. Zazębienie − składowe siły międzyzębnej − sposób wyznaczania
Pomijając tarcie − wartość (przestrzennie skierowanej) wypadkowej siły międzyzębnej można wyznaczyć jako pierwiastek kwadratowy sumy kwadratów sił składowych. Zazębienie − wpływ zmiany odległości osi kół zębatych na geometrię zazębienia ewolwentowego
UWAGA (z dn. 09 IX 2023 r.): Kąt przyporu toczny w przekroju czołowym bywa nazywany "potrzebnym" kątem przyporu. UWAGA (z dn. 23 II 2022 r.): Zastosowano typowe oznaczenia stosowane w "rozważaniu" geometrii zazębienia. Ząb wewnętrzny zabezpieczający podkładki zębatej − przykłady wymiarowania rowków
Tu znajdziesz szerokości/grubości nakrętek łożyskowych i zalecenia dotyczące doboru niektórych wymiarów. UWAGA (z dn. 09 XII 2023 r.): Ząb wewnętrzny zabezpieczający podkładki zębatej nazywany jest wypustem wewnętrznym. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady unikania pokrywania się cech konstrukcyjnych w wymiarowaniu długości rowków na wypusty. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Częstym błędem jest brak na przekroju linii odwzorowującej gwint (cienkiej linii ciągłej prowadzonej na 3/4 obwodu w taki sposób, że nie kończy się na liniach osiowych − jest "obrócona" względem osi o ~15°). Zbieżność i pochylenie − informacje wybrane
Znak pochylenia razem z wartością liczbową umieszcza się przy powierzchni pochylonej lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu lub jego podstawy (a nie wzdłuż powierzchni pochylonej) i zwrócony ostrzem w kierunku pochylenia powierzchni wymiarowanej. Znak zbieżności razem z wartością liczbową umieszcza się przy osi symetrii lub nad linią odniesienia (z linią wskazującą) doprowadzoną do powierzchni zbieżnej. Powinien on być narysowany równolegle do osi symetrii przedmiotu (a nie wzdłuż zarysu powierzchni) i zwrócony ostrzem w kierunku zbieżności powierzchni wymiarowanej. UWAGA (z dn. 19 IV 2022 r.): Obecnie przy wymiarowaniu stożków w zasadzie używa się wyłącznie pojęcia zbieżności. Pochylenie używane jest np. w wymiarowaniu klinów niesymetrycznych. Zbieżność używana jest też do wymiarowania ostrosłupów foremnych i klinów symetrycznych. UWAGA (z dn. 17 VIII 2023 r.): W połączeniu znajdziesz też przykład obliczeniowy. Zespoły podkładek dociskowych − wyciąg z norm zakładowych
Tu znajdziesz nakiełki z gwintem. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 14 II 2022 r.): Średnica zewnętrzna podkładki dociskowej zawsze jest większa od średnicy czopa, na którym jest osadzony dociskany element, zatem w jej oznaczeniu (w odróżnieniu np. od oznaczania pierścieni osadczych zewnętrznych) nie podaje się średnicy czopa, tylko wartość wielkości średnicy zewnętrznej podkładki, zalecaną w odpowiadającym zakresie średnic czopa. UWAGA (z dn. 17 IV 2019 r.): Przykład oznaczenia zespołu podkładki dociskowej z podkładką o średnicy zewnętrznej D = 45 mm: Zespół podkładki dociskowej 45 NM-67/90848 UWAGA (z dn. 27 III 2020 r., uzup. 27 VI 2022 r.): Na rysunku zestawieniowym / złożeniowym nie należy wprowadzać oznaczeń (specyfikacji) nakiełków z gwintem ani czopów końcowych. Oznaczenia dotyczą wyłącznie części składowych − czyli przedstawionych na rysunku "całych" przedmiotów (detali, elementów). UWAGA (z dn. 06 XII 2021 r., uzup. 20 XII 2021 r.): Tu znajdziesz: Zęby kół łańcuchowych − rozstawy kątowe
Pomiędzy liczbą stopni i liczbą minut nie wprowadza się separatora (ani kropki, ani przecinka). Przykład prawidłowego zapisu: 15°39'. UWAGA (z dn. 08 VII 2023 r.): Liczba zębów koła łańcuchowego napędzającego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) nie powinna być mniejsza od 12(wartość uprzywilejowana/zalecana), a dla przekładni o wymaganej dużej pewności pracy nie mniejsza niż 19. Minimalna dopuszczalna liczba zębów koła łańcuchowego (dla łańcuchów tulejkowych lub rolkowych o podziałce niewydłużonej) wynosi 9. Zęby kół zębatych − kierunki pochylenia (rodzaje, symbole) linii zębów
Jeśli koła zębate są przedstawione w zazębieniu, zaleca się, aby rodzaj linii zęba był przedstawiony tylko na jednym kole. Zęby kół zębatych − odchyłki grubości zęba, odchyłki wartości pomiarowej i dopuszczalne bicie uzębienia (*.pdf)
Wartość bicia dopuszczalnego uzębienia wpisać należy do tablicy danych technicznych koła zębatego. Dla kół zębatych (wykonanych w IT10) wartość bicia walca zewnętrznego (bicia promieniowego średnicy wierzchołków) można przyjąć jako równą 1/4⋅ IT10, a bicia wzdłużnego równą IT10. Wymienione wartości można również uzależnić do prędkości liniowych wirujących elementów − wytyczne można znaleźć np. w serii książek dotyczących konstruowania autorstwa L. W. Kurmaz i in. UWAGA (z dn. 29 XI 2021 r.): Wprowadzono przykład doboru wartości wymienionych odchyłek − porównaj informacje zawarte w tablicy danych technicznych koła zębatego. Zęby kół zębatych − zastępcza liczba zębów − zv − sposób wyznaczania
Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r., uzup. 20 IV 2020 r.): Zastępczych liczb zębów należy używać do podziału sumy współczynników korekcji dla przekładni z kołami o zębach skośnych. Zastępczych liczb zębów należy używać do doboru współczynników YF dla przekładni z kołami o zębach skośnych. Zęby wewnętrzne zabezpieczające podkładek zębatych − przykłady wymiarowania rowków
Tu znajdziesz szerokości/grubości nakrętek łożyskowych i zalecenia dotyczące doboru niektórych wymiarów. UWAGA (z dn. 09 XII 2023 r.): Ząb wewnętrzny zabezpieczający podkładki zębatej nazywany jest wypustem wewnętrznym. UWAGA (z dn. 20 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady unikania pokrywania się cech konstrukcyjnych w wymiarowaniu długości rowków na wypusty. UWAGA (z dn. 30 XI 2021 r.): Częstym błędem jest brak na przekroju linii odwzorowującej gwint (cienkiej linii ciągłej prowadzonej na 3/4 obwodu w taki sposób, że nie kończy się na liniach osiowych − jest "obrócona" względem osi o ~15°). Złącza gwintowe − połączenia gwintowe − przykłady
Tu znajdziesz średnice otworów przejściowych dla wkrętów i śrub. UWAGA (z dn. 03 VIII 2023 r.): Na przekrojach zespołów, podzespołów itp. wszelkie elementy/przedmioty/detale o kształtach obrotowych − tj. nity, kołki, sworznie, wały, osie rysuje się w widoku (tak, jak gdyby znajdowały się tuż za płaszczyzną przekroju). Tak samo należy rysować inne części maszyn (pełne lub wydrążone), których kształty nie budzą wątpliwości − np. śruby, wkręty, nakrętki, podkładki, wpusty, kliny itp. UWAGA (z dn. 03 II 2022 r., uzup. 23 VI 2023 r.): Tu znajdziesz zalecenia dotyczące nadmiarów długości otworów, gwintów i śrub oraz długość współpracy śruby z otworem nagwintowanym. UWAGA (z dn. 14 I 2022 r.): Tu znajdziesz przykład zabezpieczenia śruby podnośnika z wykorzystaniem śruby z łbem sześciokątnym, podkładki sprężystej i krążka z omówionymi często spotykanymi błędami. UWAGA (z dn. 17 II 2020 r.): Praktycznie przyjmowany minimalny nadmiar głębokości nagwintowań to ~0,3 średnicy nominalnej gwintu. Np. dla M10 przyjmuje się 3 mm. UWAGA (z dn. 25 II 2020 r.): Śruba dwustronna ma gwint nacięty na niecałej długości. Pręt gwintowany ma gwint nacięty na całej długości. Złącza śrubowe − połączenia śrubowe − patrz wyżej ZM − liczba wpływu materiału dla naprężeń stykowych boku zęba − wzór
Tu znajdziesz moduły Younga oraz współczynniki / liczby Poissona − wartości orientacyjne dla wybranych grup materiałów. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r.): Liczba ta jest mianowana − mianem jest pierwiastek z MPa. Znaki chropowatości − przykłady prawidłowego i błędnego umieszczania znaków chropowatości
W połączeniu przedstawiono "nowy" i "stary" sposób oznaczania chropowatości. UWAGA (z dn. 26 III 2020 r.): Wartość liczbowa parametru Ra lub Rz musi być poprzedzona "symbolem" odpowiednio Ra lub Rz. Na "starych" rysunkach "symbol" Ra nie był wpisywany. Zatem jeżeli nad znakiem chropowatości jest tylko liczba − rozumieć należy, że jest to parametr Ra. UWAGA (z dn. 19 XII 2020 r., uzup. 12 IX 2023 r.): Tu znajdziesz informacje dotyczące oznaczania chropowatości powierzchni na rysunkach wg PN-EN ISO 1302:2004 "Specyfikacje geometrii wyrobów (GPS) -- Oznaczanie struktury geometrycznej powierzchni w dokumentacji technicznej wyrobu". Norma związana:
Znaki graficzne (najczęściej używane)
Znaki graficzne należy wykonywać liniami cienkimi. Znaki oznaczeń tolerancji kształtu i położenia oraz rodzaje tolerancji
Znaki, ramki i opisy oznaczeń tolerancji kształtu i położenia, należy wykonywać liniami cienkimi. Opis należy wykonać pismem prostym. UWAGA (z dn. 11 II 2022 r.): Tu znajdziesz przykłady oznaczania bicia osiowego (wzdłużnego), walcowości i współosiowości czopów łożyskowych oraz bicia promieniowego (poprzecznego) powierzchni pod uszczelniacz. UWAGA (z dn. 19 IX 2023 r.): Normy związane:
− PN-87/M-01145 (PN-M-01145:1987) "Rysunek techniczny maszynowy -- Tolerancje kształtu i położenia -- Oznaczanie na rysunkach"; − PN-EN ISO 7083:1998 "Rysunek techniczny maszynowy -- Symbole tolerancji geometrycznych -- Proporcje i wymiary"; − PN-EN ISO 7083:2021-10 "Dokumentacja techniczna wyrobu -- Symbole stosowane w dokumentacji technicznej wyrobu -- Proporcje i wymiary". Znaki wymiarowe (najczęściej używane)
Znaki wymiarowe należy wykonywać liniami cienkimi (takimi samymi jak liczby wymiarowe). UWAGA (z dn. 02 IV 2020 r.): Tu znajdziesz przykłady zastosowania znaków wymiarowych. UWAGA (z dn. 05 VI 2020 r.): Jako separatora dziesiętnego w wymiarowaniu należy używać przecinka. Znakowanie nakrętek − oznaczanie klas własności mechanicznych nakrętek Znakowanie śrub i wkrętów − oznaczanie własności mechanicznych − cechowanie ZN − "odwrócony" skrót pochodzi od słów "Norma Zakładowa"
Na rysunkach konstrukcyjnych poza Polskimi Normami (ze skrótem PN) można spotkać również Normy Maszynowe o skrócie NM oraz "Normy Branżowe" o "odwrotnym" skrócie BN. Inne skróty związane z szeroko pojętą normalizacją to DIN; EN; ISO. zv − zastępcza liczba zębów − sposób wyznaczania
Tu znajdziesz sposób wyznaczania kąta pochylenia linii zęba na walcu zasadniczym. UWAGA (z dn. 18 III 2020 r., uzup. 20 IV 2020 r.): Zastępczych liczb zębów należy używać do podziału sumy współczynników korekcji dla przekładni z kołami o zębach skośnych. Zastępczych liczb zębów należy używać do doboru współczynników YF dla przekładni z kołami o zębach skośnych. Zygzak linii zygzakowej (linii z zygzakiem/linii zygzakowatej) − wymiary oraz zasady rysowania linii równoległych z zygzakiem
Narysowanie linii zygzakowej linią grubą lub przerywaną linią cienką jest błędem dyskwalifikującym rysunek. UWAGA (z dn. 19 II 2020 r.): Linie zygzakowe (zgodnie z obowiązującymi wymaganiami) muszą być przeciągnięte poza zarys rzutu 2 do 4 mm, natomiast linie ciągłe odręczne prowadzone są na rzucie (kończą się na zarysie) − zobacz przykład. Żeliwa i inne materiały konstrukcyjne − informacje wybrane |
|
...czegoś niezbędnego w nich nie ma ... a może jest tu trudne do znalezienia???... podpowiedz jak szukałeś/szukałaś ... ... napisz e-mail: radoslaw.pakowski@pw.edu.pl |
|
"Platformy" z materiałami pomocniczymi
Najprawdopodobniej login to Twój uczelniany adres e-mail, zaś hasło to hasło do tej właśnie poczty. − dla studentów studiów "dziennych" (stacjonarnych) − dla studentów studiów "zaocznych" (niestacjonarnych) |
|
Na wesoło ;-) Liczba π − dokładniej niż pamiętasz...z egzaminów i kolokwiów... ...z... |
|
|